Naar een kwaliteitsvol kunst- en cultuuronderwijs met Cultuur in de Spiegel
Waarom is cultuur binnen onderwijs belangrijk? Hoe bieden we kwaliteitsvol cultuuronderwijs aan? En wat is dat precies 'cultuuronderwijs'? Hoe integreer je dat in kunstonderwijs? Prof. Dr. Barend Van Heusden licht stap voor stap toe.
Cultuur in de Spiegel is een theoretisch kader dat duidelijkheid biedt over de inhoud en het belang van cultuuronderwijs. Het biedt tevens ook inzicht in de samenhang tussen de aspecten van cultuuronderwijs (kunst, erfgoed, media, …) en speelt in op de nood om een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs te ontwikkelen. In de eerste plaats moeten we eerst wel wat begrippen afbakenen: ‘Wat is Onderwijs over Cultuur?’ En nog belangrijker ‘Wat is Cultuur?’
Prof. Dr. Barend Van Heusden (RU Groningen) gaat er in deze presentaties dieper op in. Hij vertrekt vanuit de cognitiewetenschappen. Cultuur is betekenis geven aan de wereld om ons heen. Het gaat om het gebruik maken van het geheugen om vorm te geven aan een altijd veranderende werkelijkheid. Het is de wereld ervaren en verbeelden, interpreteren en kennen. Alle onderwijs is onderwijs in cultuur.
‘Cultuuronderwijs (muzische vorming, geschiedenis en erfgoed, filosofie, burgerschap) is onderwijs over cultuur.'
Hoe en waarom het kader van Cultuur in de Spiegel een houvast biedt voor het kunstonderwijs licht hij toe. De opnames gebeurden bij de presentatie van Cultuur in de Spiegel voor het deeltijds kunstonderwijs op 20 januari 2020 in het Consciencegebouw te Brussel.
1. Waarom cultuuronderwijs?
Als we vragen naar het culturele zelfbewustzijn van mensen, dan vragen we vooral naar de manier waarop ze op hun eigen cultuur reflecteren. Hoe ervaren ze hun leven, hoe kijken ze ernaar e.d.? Dit reflecteren bepaalt dus iemands identiteit en ligt ten grondslag aan diens handelen. Vandaar dat goed cultuuronderwijs onderwijs is in goed burgerschap!
2. Waar begint Cultuur?
Cultuur begint met de ervaring van het verschil tussen je herinnering en het hier en nu. Het geheugen stelt je in staat om te reageren op de werkelijkheid. Soms, als de werkelijkheid zo ver van ons geheugen ligt, dan ervaren we dat als chaos. Wat we onder cultuur verstaan, is gelinkt aan vijf menselijke eigenschappen: (1) Mensen kunnen 'denken' over de werkelijkheid (i.e. ‘intentionaliteit’). (2) Door het geheugen los te koppelen van de werkelijkheid ervaren we ook ‘tijd’. (3) Op het moment dat we ons geheugen kunnen loskoppelen van het hier en nu, zijn we vrij om uit verschillende herinneringen te kiezen (‘vrijheid’), of die op een creatieve manier met elkaar te combineren (4) (‘creatief denken’) aan het beoefenen. (5) Zelfbewustzijn is de herinnering aan deze ervaring van verschil tussen geheugen en het hier en nu.
3. Cultuuronderwijs houdt zich bezig met de reflectie op Cultuur. Hiervoor zijn er vier strategieën.
We gaan op vier verschillende manieren met de veranderende werkelijkheid om. De cognitieve basisvaardigheden zijn waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. Ze zijn deels sensorisch gestuurd (waarnemen en analyseren), deels als motorisch sturend (verbeelden en conceptualiseren). De vier basisvaardigheden zijn bepalend voor de vier houdingen die we ten opzichte van de werkelijkheid kunnen aannemen: overeenkomsten zien, mogelijkheden verbeelden, categorieën opleggen en structuren ontdekken. De vier culturele basisvaardigheden zijn dan ook waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. Elke vaardigheid maakt gebruik van een specifiek type cultuurdragers (media): het lichaam, voorwerpen, taal, en grafische tekens.
4. Hoe doe je aan goed cultuuronderwijs?
Hoe sluit het kader Cultuur in de Spiegel aan op de ontwikkeling van kinderen en jongeren? Aan de hand van de vier vaardigheden ontwikkel je het cultureel zelfbewustzijn. Zijn ze aangeboren? Hoe kan je ze inzetten in onderwijs? En in welke volgorde? Waarom is het analyseren zo belangrijk binnen educatie?
5. Cultuuronderwijs draagt bij aan gelijke kansenonderwijs.
Door het (leren) reflecteren met behulp van de vier basisvaardigheden ontwikkelen kinderen hun cultureel zelfbewustzijn. Ze leren omgaan met vrijheid en met overgedragen gedeelde waarden en kennis over cultuur. Door inzicht te krijgen in hoe cultuur functioneert worden jonge mensen weerbaar als burgers.
6. Wat betekent goed cultuuronderwijs voor het kunstonderwijs?
Cultuur in de Spiegel veronderstelt dat het ontwikkelen van het cultureel bewustzijn het doel is van cultuuronderwijs. Hoe draagt het kunstonderwijs hieraan bij? Wat kenmerkt kunst als vorm van cultureel bewustzijn? De sleutel daarbij is om leerlingen op hun ervaring aan te spreken en hen te doen reflecteren over hun eigen ervaring door die ervaring een concrete vorm te geven. Zo vergroten ze hun cultureel zelfbewustzijn. Barend Van Heusden legt hier uit wat kunst precies doet: een kunstwerk is een voorwerp dat de reflectie op de ervaring nabootst.
- Cultuur in de Spiegel
- Cultuur in de Spiegel
- Kunstkuur
