Barok in de klas: tekenen als Rubens en dansen op Vivaldi

De Stedelijke Bassischool Klavertjevier in Berchem werkte met de leerlingen van het vierde en zesde leerjaar twee maanden creatief rond het thema ‘barok’. MUS-E zorgde voor negen workshops. Kunstenaar Patries Wichers werkte vooral vanuit beeld. Tania Cnaepkens nam woord/drama voor haar rekening. Als uitgangspunt gebruikten ze de Sint-Jacobskerk in Antwerpen. Let’s Go Barok!

Klavertjevier werkte enkele jaren geleden al met MUS-E en was toen heel tevreden over de samenwerking. Toen de organisatie voorstelde om iets te doen rond barok in Antwerpen waren leerkracht Karen Verschueren (6^de leerjaar) en haar collega Nelle Janssens (4^de leerjaar) meteen enthousiast. ‘Barok is alomtegenwoordig in onze stad’, zegt Karen. ‘Door de expertise van MUS-E werd het voor de kinderen echt een onvergetelijk traject.’

Het dynamoPROJECT liep over een periode van twee maanden. De leerlingen volgden de workshops per klas. Ze namen telkens een namiddag in beslag. Bij de eerste ontmoeting lieten de kunstenaars foto’s zien van de Sint-Jacobskerk, de honderden engelen die er te vinden zijn en boegbeeld Rubens. Met behulp van beelden, muziek en dans vertelden ze de kinderen wat barok inhield. Patries en Tania koppelden regelmatig terug naar de lessen wereldoriëntatie en geschiedenis. Ook de nieuwe taalmethode van de school kwam aan bod.

Acht contactmomenten rond beeld, muziek, woord en drama

Tijdens de vier workshops van Patries werkten de kinderen rond beeld. Ze tekenden bijvoorbeeld portretten van zichzelf en elkaar met één lijn en leerden werken met houtskool en pastelkrijt. Patries gaf telkens een opdracht, maar daar binnen mochten de leerlingen volledig hun eigen ding doen. ‘In een andere workshop maakten ze hun eigen verf met eigeel en kleurpigment’, zegt Karen. ‘Later schilderden ze daar dan mee op grote papieren. De leerlingen vonden dat echt supertof!’

‘Patries en Tania brachten barok tot leven met superleuke en boeiende opdrachten. De kinderen hebben echt enorm veel dingen gedaan en geleerd. En wij ook!’

Karen Verschueren - Leerkracht 6de leerjaar

Bij de vier workshops van Tania lag de focus op woord/drama. Ze dompelde de leerlingen helemaal onder in de barokke tijdsgeest. De symboliek van de kunstwerken uit de kerk werden gelinkt aan de eigen ervaringen van de kinderen. Zo verzonnen ze verhalen bij de verschillende engelen die Patries op voorhand tekende in de kerk. Ze konden hun fantasie de vrije loop laten gaan. Ook dans kwam aan bod, vooral bij het vierde leerjaar. Zij bewogen op muziek van onder andere Bach en Vivaldi.

‘Mijn collega en ik zijn wel creatief, maar geen artiesten’, zegt Karen. ‘We zijn ook helemaal niet thuis in woord/drama. Dit was een uitgelezen kans voor de kinderen om zichzelf eens te uiten op een andere muzische manier. Zelf was ik enorm verrast door hoe graag mijn leerlingen toneelspeelden. Ze vonden het echt fantastisch. Dat had ik nooit geweten als Tania niet met hen gewerkt had.’ Karen wil die aanpak zeker doortrekken in haar eigen lessen. Onlangs gaf ze zelfs al haar eerste dramales.

Let’s Go Barok blijft hangen

Als afsluiter bezochten de leerlingen samen met de kunstenaars de Sint-Jacobskerk waar ze zo lang rond gewerkt hadden. Daar gingen ze onder andere op zoek naar de engelen die Patries eerder tekende. Ze brachten ook hun kunstwerken mee in mapjes die ze tijdens een workshop maakten. ‘We kregen het aanbod om ze daar nog een tijdje tentoon te laten staan’, zegt Karen. ‘Voor de kinderen was dat natuurlijk geweldig. Het is echt een heel mooie tentoonstelling geworden. Ik denk dat ze voor altijd met andere ogen naar barok kijken!’

Leuke extra: in de week van het bezoek vonden restaurateurs in de kerk een luciferdoosje met een bericht uit 1941. Dat sprak natuurlijk tot de verbeelding. Het resultaat was dat de leerlingen zelf allemaal een berichtje schreven over hoe ze de coronatijd beleefden, het in een luciferdoosje staken en verstopten in de kerk. ‘Het project is dus nog lang niet gedaan’, zegt Karen. ‘De tentoonstelling blijft nog even staan en er zullen nog veel dingen terugkomen in de lessen geschiedenis en wereldoriëntatie.’

Tips van Karen:

Doe als leerkracht ook mee. De kinderen vinden het heel motiverend als hun juf of meester de opdrachten ook doet. Bovendien leer je daardoor zelf ook waar de uitdagingen liggen!
Maak een goede planning met voldoende ruimte. Bij het bezoek aan de kerk was de tijd nogal krap. Alles moest heel snel gaan. Volgende keer voorzien we meer tijd.
Zorg voor voldoende begeleiding. Intensieve activiteiten vragen meer begeleiding dan passief in de klas zitten.
Gebruik de aangereikte tools in je eigen lessen. Neem technieken zoals toneelspelen over en gebruik ze in de klas.
Koppel geschiedenis aan het nu. Creëer nieuwe inzichten door verbanden te leggen tussen het verleden en de leefwereld van de kinderen.

Culturele vaardigheden en dragers

Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.

Culturele vaardigheden

waarnemen

De kinderen observeerden de gezichtsuitdrukkingen van de (getekende) engelen en stelden vast welke emoties ze konden zien.
Tijdens het bezoek aan de kerk leerden de leerlingen barok herkennen als kunststijl.
In de klas bekeken de kinderen kunstwerken van Rubens. Ze vertelden wat ze zagen en erbij voelden.

verbeelden

De leerlingen mochten vrij experimenteren met hun zelfgemaakte verf. Er was geen vastomlijnde opdracht. Ze mochten een abstract werk maken.
Opdracht: ‘Wat als je zelf in dit schilderij zou zitten? Wat zou je zien? Wat zou je ruiken?’ en ‘Wat zou je kunnen als je een engel zou zijn?’
Opdracht per twee. Eén kind werd aangeduid als strenge meester/meesteres, het andere als onhandige dienstmeid/jongen. Met dat als enige info maakten ze een toneeltje van vijf minuten.

conceptualiseren

Er werd in de klas veel gesproken over de verschillende barokelementen. Wat wilden de artiesten zeggen met hun schilderijen, beelden en muziek? Hieruit volgde een klassikaal debat over de stijlkenmerken.

analyseren

De leerlingen bespraken de invloed van Rubens, vroeger en nu.
De workshops werden gekoppeld aan lessen wereldoriëntatie en geschiedenis: verschillende godsdiensten, hoe kadert de barokke kerk daarin, taalgebruik vroeger en nu, verschillende beroepen die al dan niet nog bestaan …
Er werd gereflecteerd over de gelijkenissen tussen een oorlogsperiode en de coronacrisis. (Door het vinden van het luciferdoosje uit 1941.)
De kinderen evalueerden klassikaal elkaars werk.

Dragers

lichaam

De leerlingen gebruikten hun lichaam om zichzelf uit te drukken in dans en drama.

voorwerpen

De gebeeldhouwde engelen in de kerk stonden centraal.
De leerlingen gebruikten verschillende materialen om hun kunstwerken te maken.

taal

Op de voorkant van de mapjes werden woorden gemaakt met rechthoekige witte en zwarte papiertjes. Patries leerde de kinderen hoe ze daaruit alle letters van het alfabet konden maken.