Boekenmeester Christophe | 'We doen niks zomaar'

'Ik ben vier jaar geleden in De Telescoop als zorgcoördinator gestart. Er kwam meteen een doorlichting aan, met een negatief advies als resultaat. Door de begeleiding die we daarna kregen, zijn we in het LIST-verhaal gestapt. Ze hebben me gevraagd om kartrekker te zijn. In die rol heb ik ouders gemobiliseerd, input gekregen en zelf ook heel veel informatie opgezocht. Ik ben echt verslaafd aan informatie. In dat opzicht herken ik me in het boek van 'De Keverjongen'. Weet ik iets niet, dan ga ik net als hij op onderzoek. Toen ik voldoende sterk stond, heb ik het team op de hoogte gebracht, rollen en taken vastgelegd, ben ik gestart met de schoolbib en hebben we boeken aangekocht. Dat vraagt een financiële inspanning, maar die keuze is onvoorwaardelijk gemaakt.'

'Ik denk dat we elke maand wel nieuwe dingen aankopen. Een budget heb ik voorlopig niet. We hebben nooit te veel boeken (lacht). Ik laat me voor de aankopen leiden door mijn eigen kinderen, door eindejaarslijstjes, weekendbijlages van kranten, Twitterkanalen en ik ga zelf naar de bib. Over 'Het leven van een loser' van Jeff Kinney schrijven de kranten dat het bandwerk is. Ik vond het vooral supergrappig. In beperkte hoeveelheid is het heel geschikt, dus waarom niet? Hetzelfde geldt voor de Boomhut-reeks. Intussen proberen we vooral uit te gaan van wat leerlingen willen lezen. “Als jij me de titel van een boek geeft, dan beloof ik jou dat ik het koop,” zeg ik als ze niet weten wat te kiezen. Nu zijn ze nogal into Minecraft. En voilà, hier liggen tien nieuwe boeken over Minecraft. Alles wat helpt om ze aan het lezen te krijgen, dat installeren we.'

‘Alles wat helpt om ze aan het lezen te krijgen, dat installeren we.’

Leesplezier staat voorop

'Ik heb wel een aantal criteria voor ik een boek aankoop. Het verhaal moet een plot hebben, er moet een opbouw in zitten en bij de kleuters moeten de prenten voldoende sterk de tekst ondersteunen. Verder gebruik ik de vijfvingertest, net als de leerlingen. Maar dat is een middel, geen doel. Ik zie een leerling soms twijfelen. “Pak het mee,” zeg ik dan, “en lukt het niet, breng het gewoon terug.” Ze kunnen erg vaak in de schoolbib terecht, waardoor ze het snel kunnen wisselen. Een leerling dat een boek onder zijn niveau kiest? Dat is niet erg. Leesplezier staat voorop. Er zal wel een moment komen waarop die leerling het beu is en zal overschakelen. Er is hier geen enkele leerling die nog denkt: ik ga eens iets gemakkelijks lezen.'

'Voorlopig nemen ze de boeken uit onze bib niet mee naar huis. Mijn hart bloedt dan wel, want het druist in tegen wat we willen. Maar we moeten er eerst goed over nadenken. We verwijzen wel heel vaak door naar de bibliotheek. In niet-coronatijden gaan we er ook naartoe. De bib faciliteert ook. Zo hebben we voor het eerst een OKAN-klas. Hoe we die in heel het leesplezierproces moesten betrekken, was een van de eerste vragen die in me opkwam. Ik heb boeken besteld in hun moedertaal en van de bib krijgen we elke maand een OKAN-boekenbak. Zo voelen ook die leerlingen zich betrokken. Ze schakelen vaak al heel snel over op een boekje in het Nederlands.'

Observeren in de leesgroepen

'We hebben intussen twee volledige LIST-jaren achter de rug. In het begin focusten we op het tweede tot zesde leerjaar. Toen ging ik wekelijks in die leesgroepen observeren. Nu richt ik me meer op de kleuterklassen, het eerste leerjaar en nieuwe leerkrachten. Ongeveer de helft van ons team is nieuw, omdat we net verhuisden van Molenbeek naar een nieuwbouw in Laken. Ik kom dus vaak in hun leesgroepjes en vind het belangrijk om af en toe ook een eentje over te nemen. Omdat ik dat zelf gewoon heel graag doe, maar vooral ook om leerkrachten te versterken.'

'Soms zegt een collega: “Mijn leesgroep is niet gemotiveerd.” Dan ga ik observeren, reik ik ideeën aan. Lesgeven is toneelspelen, dat is enthousiast zijn, ze dingen wijsmaken om hen te prikkelen. Dat leerde ik toen ik zelf leerkracht was in het bso en buso. Modellen naar het team toe, hen enthousiasmeren en versterken, dat is echt mijn job. Als zij sterk staan, dan weet ik dat het effect heeft op de leerlingen.'

‘Het team enthousiasmeren en versterken, dat is mijn job.’

 

Start de dag met een boek

'We starten elke schooldag met 30 minuten lezen. Dan is hun focus het meest aanwezig. Het is ook fijn om het te combineren met een stuk zelfsturing: als de bel gaat, gaan de leerlingen zelf naar hun leesgroep, nemen ze zelf hun leeszakje, kiezen ze zelf hun plek. Hun leesgroep is in niet-coronatijden anders dan hun klasgroep. Dan zitten ze samen op basis van hun leesniveau. En na elk LIST-moment vullen ze het aantal gelezen bladzijden in. Die hou ik bij in een Excel-bestand. Dingen die me opvallen, koppel ik maandelijks terug naar de leerkracht. Niet om hem of haar terecht te wijzen, want de leerkracht kan niet alles zien, wel om het denkproces van de leerling op te starten: “Wat maakt dat jij maar 23 bladzijden las? Omdat je geen leuk boek kan kiezen?” Dan faciliteren, begeleiden we dat.'

'Taal, Nederlands en boeken zijn dus de grondbeginselen van de hernieuwde werking. Maar onze visie gaat verder dan een boek aanbieden of voorlezen. We vertrekken vanuit boeken om de wereld binnen te brengen en koppelen daar altijd zo veel mogelijk leergebieden aan vast. Zo hebben we ook een eigen bib voor wereldoriëntatie waarin leerlingen -naast de ICT-mogelijkheden- op onderzoek kunnen gaan. Een voorbeeld illustreert allicht nog het best hoe dat werkt: in de LIST-groep leest een leerling een boek over zeedieren. Hij stelt de vraag: “Zijn er haaien aan de Marokkaanse kust?” Mooie onderzoeksvraag, denken we dan. En wat blijkt? Er zitten kleine haaien, maar die bijten niet. Zo is alles gelinkt met elkaar, dat is ons onderwijs.'

Plan, do, check, act

'We houden van systemen die terugkomen, omdat we weten dat ze werken. Plan, do, check, act is onze mantra. Ook wat lezen betreft. Data zijn voor ons cruciaal, anders blijft het bij buikgevoel. We nemen twee keer per jaar AVI’s af. We hebben die gegevens nodig om te bevestigen dat wat we doen de leerlingen helpt. We tellen altijd af naar onze volgende AVI-afname en doen er alles aan dat leerlingen zich goed voelen op die momenten. En als ik dan alle gegevens ingeef en de resultaten zie! Zo fijn! Begin 2019 zaten nog heel wat leerlingen drie niveaus achter. Twee jaar later hebben we die achterstand volledig omgebogen. We hebben nu zelfs leerlingen die vijf niveaus boven hun AVI lezen.'

'De leesprogressie in het eerste leerjaar volgen we nog nauwgezetter. Zo zagen we in januari dat maar 45% van de leerlingen op niveau zat wat betreft letters en klanken. Dan hebben we dat heel intensief aangepakt: de zwak scorende leerlingen kregen elke dag 15 minuten opnieuw instructie in kleine groepjes en elke vrijdag werden de nieuwe data doorgegeven. Op vijf weken tijd hebben we die situatie omgebogen. Als een leerling iets niet kan, besteden we daar efkes heel veel tijd aan, vollenbak, elke dag een beetje. En als je resultaat van je aanpak ziet, dan werkt dat heel motiverend.'

'Ook voor de kleuters leggen we de lat hoog. We zijn daartoe verplicht omdat het Nederlands soms hun derde taal is, omdat ze door hun context weinig weten van de wereld en door corona soms nauwelijks van mama’s schoot afkwamen. Met boeken brengen we verwondering, interesses, informatie binnen. We triggeren hen in voorspellen, al is het nog geen te bereiken doel. We lezen het verhaal een week lang elke dag voor en onderzoeken er elke keer een ander facet van. Zo werken we aan betrokkenheid, focus, luisteren, blijven zitten. Sterke leerlingen uit de tweede kleuterklas gaan ook mee het verhaal faciliteren in K3. Leerlingen leren soms nog meer van elkaar dan van een leerkracht.'

'Niet goed begrijpend lezen heeft minder te maken met socio-economische achtergrond dan we denken.’

'Onze aanpak bewijst dat leesresultaten los staan van het socio-economische aspect. Niet goed begrijpend lezen heeft minder te maken met socio-economische achtergrond dan we denken.

Gisteren had ik nog een bijscholing over de PIRLS-resultaten. Daaruit bleek nog eens dat de houding ten opzichte van lezen het meest bepalend is. Minder dan socio-economische aspecten, minder dan een taalbad Nederlands buiten de school. Lezen is top, dat moeten onze gasten denken en dan gaan ze vooruit. Dan kunnen onze leerlingen doorstromen in de richting die ze willen. Chapeau aan de leerkrachten ook, want het is hier hard werken. Ik kan een gedreven kartrekker zijn, maar als zij het niet aanvaarden of er niet in geloven, dan had ik niet op deze bladzijden gestaan.'