Boekenteam Wilgenduin | We willen onze leerlingen leesredzaam maken
Met 16 zijn ze, het logoteam van Wilgenduin. An D’Hulster is het anker van de groep. Zij vertelt hoe het (leren) lezen in deze school voor buitengewoon onderwijs (Type doorbrekende kleuterklas en type basisaanbod, 2, 7 en 9) verloopt. ‘Je denkt dan aan woorden, letters, zinnen en boeken. Maar veel van onze leerlingen zullen nooit een boek kunnen lezen.’ Hoe stimuleren ze leerlingen om dan toch te lezen? En hoe ondersteunen ze de collega’s-leerkrachten bij die belangrijke taak?
‘Lezen is bij ons een middel, geen doel op zich’
‘Bij ons duurt het aanvankelijk lezen een paar jaar,’ zegt An. ‘Daardoor botsen we vaak op boeken met een te kinderlijke inhoud of een te moeilijk woordgebruik. Sommige leerlingen lezen dan weer technisch perfect, maar begrijpen de inhoud niet. Ze hebben een heel beperkte woordenschat, de zinsconstructie of de verwijswoorden gaan hun petje te boven. Maar lezen is weten. Daarom werken we er hard aan én beginnen we er vroeg mee. Al van bij onze kleinste kleuters, ook al hebben ze nog maar een baby-of peuterniveau. Op elke leeftijd blijft dat nadien belangrijk. Dat is onze kracht, denk ik.’
‘We vinden het lezen met foto’s en pictogrammen even belangrijk als het gewone lezen. Sommige leerlingen geraken niet verder. We leren hen hoe ze de boodschap er toch uit kunnen filteren. Ze hebben dat lezen immers nodig in hun verdere leven. We willen hen dus vooral leesredzaam maken door het lezen voor hen zinvol en functioneel te houden’, schetst An de situatie. Lezen is op deze school een middel, geen doel op zich. Leesplezier staat voorop en begrip komt voor snelheid. ‘Als ze lezen als een sneltrein, dan vallen de rustpauzes en de intonatie weg. Zo gaat de betekenis verloren’, verduidelijkt An. Ze leren de leerlingen ook openstaan voor hulpmiddelen als voorleessoftware-voor-leerlingen-met-leesbeperkingen .
Wie is Logoteam Wilgenduin?
School:
BubaO Wilgenduin in Kalmthout.
Favoriete kinderboek:
De zwarte stenen van Guus Kuijer, L&M Books
Anders leren lezen
Veel leerlingen vatten het technisch lezen hier dus niet op een klassieke manier aan. In de klas een boekje uit de kast nemen, dat lukt niet. Daarom ondersteunt het logoteam de leerkracht. Het team werkt ook remediërend via individuele therapie. An geeft voorbeelden van hun aanpak: ‘Voor leerlingen die niet technisch kunnen lezen is er het pictolezen. We beginnen dan met pictogrammen en vervangen die traag tot letters en woorden. Dat is een proces van jaren. We hebben daarom verhalen op die manier aangepast en andere zelf geschreven en geïllustreerd. Dan maakt het niet uit op welk niveau een leerling leest. Hij kan een boekje lezen én vooruitgang maken. Het gevoel ook een boek vast te hebben, vinden ze fijn. Het maakt hen fier.’
‘Als ze lezen als een sneltrein, dan vallen de rustpauzes en de intonatie weg. Zo gaat de betekenis verloren’
Bij het zintuiglijk voorlezen of het Sensory Story Telling staat een kort verhaal centraal dat dicht bij hen aanleunt. ‘Het gaat dan bijvoorbeeld over in de auto stappen, de gordel aandoen en kaas en brood gaan kopen. Het tactiele en concrete materiaal dat we daarbij gebruiken, is heel belangrijk. We gebruiken dan ook Smog (Spreken met ondersteuning van gebaren) terwijl we voorlezen om de basisboodschap over te brengen.
Voor het maatschappelijk lezen hebben we boxen gemaakt rond dranken, ontbijt, hygiëne, sauzen ... Daar zitten verschillende productverpakkingen in. We werken dan met de leerlingen op productniveau, bekijken de logo’s van de merken en uiteindelijk komen sommigen tot echt woordniveau. We koppelen er meestal ook het koken aan. We gaan dan naar de winkel, bekijken de verschillende verpakkingen en kopen wat we nodig hebben. Met een stappenplan en receptenfiche maken we dan bijvoorbeeld croque-monsieur. Sommige leerlingen bekijken de foto’s, andere lezen echt de tekst.’
Hommeltjes en stillezers
In Wilgenduin lezen ze tijdens het Leesfeest. De werkwijze is gebaseerd op het < a href="https://www.cultuurkuur.be/inspiratie/list”> LIST-principe. Drie keer per week staat een leesmoment ingepland. Dat bestaat uit 20 minuten lezen en een mini-les van 30 minuten. Daarin werken ze rond een boek. Wat is een auteur? Hoe ziet een boek eruit? Wat is een bijvoeglijk naamwoord?
Wat is LIST?
LIST staat voor ‘Leesinterventie voor scholen met een totaalbenadering’ of ook wel voor ‘Lezen IS Top’. Het is een onderzoeks- en begeleidingsproject onder leiding van Thoni Houtveen (lector Geletterdheid aan de Hogeschool Utrecht). Bij LIST lees je elke dag 30 minuten in de klas. Je zorgt voor een leuke leesomgeving, schaft de nieuwste kinderboeken aan, houdt leesgesprekken en doet aan boekpromotie. Bij het begin van een LIST-leesles lees je een stukje voor. Je brengt de klas in leessfeer en geeft de leerlingen een leesvraag mee. Daarna gaan de leerlingen stillezen, duo-lezen of tutorlezen. De les wordt samen afgesloten met een terugblik op de leesvraag en een uitwisseling van ervaringen.
‘Als we lezen tijdens het Leesfeest werken we met Hommeltjes en Stillezers,’ vertelt An. ‘Die symbolen staan ook op de boeken in de bib. Bij de Hommeltjes lezen leerlingen met twee samen, bijvoorbeeld elk een blad om beurt. Dat lijkt dus op duolezen. Ze lezen luidop, als bijtjes die zoemen. Ze kiezen zelf hun boeken. Zo leren ze van elkaars voorkeuren en ontdekken ze de interesse van de andere. Ze mogen dan ook kiezen waar ze zitten. De Stillezers lezen alleen. Dat zijn de betere lezers die alleen een blad kunnen verwerken.’
‘We zorgen voor heel veel afwisseling. Zo is het niet altijd maar gewoon zelf lezen. Wat goed werkt? Als de leerlingen denken dat het een spelletje is, doen ze doorgaans wel mee. Daarin differentiëren we ook, want er zijn ook leerlingen die het heel sec willen, die niks aan spelvormen hebben. Ook dat moeten we respecteren.’
’De verhalentocht is intussen uitgegroeid tot een traditioneel succesnummer.’
Lestips van het logoteam
- De Supervoorleesklas
Tijdens de Voorleesweek organiseerden we de Supervoorleesklas. Voor die wedstrijd stond er een stand vol boeken in de leraarskamer. Iedere klas mocht daaruit een boek kiezen en moest vervolgens zoveel mogelijk mensen verzamelen om eruit voor te lezen. Ze mochten dus de eigen juf maar ook juffen van andere klassen, turnleerkrachten, directie, leerlingen van andere klassen ... aanspreken om in hun klas een stukje te komen voorlezen. Zo lieten we hen ontdekken hoe leuk en divers voorlezen kan zijn! Voor elke voorlezer kregen ze een stempel op hun stempelkaart. Op einde van de actie werden alle kaarten verzameld en koos een onschuldige hand een winnaar. De prijs was een ultiem voorleesmoment: tijdens een gewone les werden ze verrast door een voorlezer. Hierbij werd het gezellig gemaakt met een hapje en een drankje en mochten ze een boek kiezen uit het voorleespakket (een mooie boekenmand op maat). Die mand mocht de klas ook bijhouden om de volgende weken te gebruiken.
- Samenwerking met de plaatselijke bibliotheek
We werken fijn samen met de bibliotheek. Zij voelen dat onze populatie dat tikkeltje extra nodig heeft en spelen daar mooi op in. Zo zijn de auteurslezingen vaak op maat van onze leerlingen. De jongere klassen kunnen niet regelmatig naar de bib, maar ze krijgen bibboxen. De grotere leerlingen gaan er te voet naartoe. Er is ook altijd een collega verantwoordelijk die de werkrelatie met de bib versterkt en het aanspreekpunt is. Zo onderhouden we die goede relatie. Spreek dus jouw bibliotheek in de buurt aan en kijk hoe jullie kunnen samenwerken. Want vaak doen ze meer dan alleen maar boeken uitlenen!
- Ideeënbus in de schoolbib
In onze bib staat een ideeënbus. Daarin kunnen ideeën achtergelaten worden over hoe we onze bib nog beter kunnen aanpassen aan de noden van de leerlingen. We hebben er ook een boekenruilkast staan. Misschien een idee om op jouw school ook een kast te voorzien met (onderwijs)literatuur voor de leerkrachten: wat kan je lezen om bij te blijven?
- Boekstart
Ken je Boekstart al van Iedereen Leest? Daarbij kunnen jonge gezinnen een boekenpakket aanvragen bij de gemeente om hen zo al heel snel met boeken en de bibliotheek in aanraking te brengen. Dat idee willen we nu ook introduceren bij ouders waar het moeilijker loopt.
- De vijfvingertest
In onze bib staan de boeken niet per AVI-niveau gerangschikt. Leerlingen leren boeken kiezen aan de hand van de vijfvingertest. Ze lezen dan de eerste bladzijde van het boek. Stoten ze op meer dan vijf woorden die voor hen moeilijk zijn, dan is het boek allicht nog te hoog gegrepen.
- Luisterpuntbibliotheek
De luisterpuntbibliotheek is een echte aanrader. Van veel boeken in de bib hebben we via hen het bijhorende luisterverhaal. De organisatie is altijd heel bereidwillig om bijvoorbeeld nog cd’s op te sturen. Niet elke klas heeft een iPad. Op de boeken plakt dan een stickertje of er een luisterboek van is. Leerlingen en leerkrachten mogen het ook altijd laten weten als we er eentje moeten aanvragen.
Luisterpunt is de bibliotheek voor wie lezen (nog) niet vlot gaat. Luisterpuntbibliotheek heeft meer dan 5.000 Daisy-boeken en bijna 3.000 brailleboeken voor kinderen en jongeren. Van spannende verhalen tot knotsgekke avonturen.
Daisy-boeken beluister je eenvoudig met de gratis Anderslezen-app. Ideaal voor kinderen met dyslexie in combinatie met het gedrukte boek (check ook ikhaatlezen.be). Lid worden is gratis en ook scholen kunnen gratis lid worden om de boeken in te zetten voor leerlingen met een leesbeperking.
Ondersteunen, remediëren en stimuleren
‘We zijn ook bezig met de Jeugdboekenmaand, Gedichtendag … Die projecten initiëren en sturen wij als logoteam om het lezen hier op school te stimuleren. We proberen er altijd een leuke invulling aan te geven in de vorm van een poëzieparcours, een zoektocht rond boeken, een boekenbioscoop … Bij dat laatste wordt er in een aantal klassen een boek met een korte inhoud gelegd en dan moeten ze op basis van die korte inhoud kiezen naar welke voorleessessie ze gaan luisteren. Dan werken we ook klasdoorbrekend en type-overschrijdend. Zo wordt het een schoolgebeuren.’
De verhalentocht is intussen uitgegroeid tot een traditioneel succesnummer. ‘Een aparte werkgroep van leerkrachten en logo organiseert dat. Op één avond brengen we het verhaal uit een boek doorheen de school met toneel, knutselen, voorlezen in het bos … We sluiten af met een hapje en een drankje. Daar komen altijd heel veel ouders en leerlingen op af.’
De Beste Boekenjuf/meester van het jaar
De prijs voor de Beste Boekenjuf/Boekenmeester beloont leerkrachten (kleuterschool en basisschool) die een concrete en dagelijkse inzet tonen voor leesbevordering en het werken met kinderboeken in de klas. In het magazine brengen de kandidaten hun verhalen en je vindt er massa's tips en tricks rond lezen en leesplezier in de klas.
CANON Cultuurcel en de Groep Kinderboekenuitgevers zoeken een juf of meester, zorgleraar of -coördinator uit het basisonderwijs (kleuter- en lager) die zich inzet voor leesbevordering en werken met kinderboeken aanmoedigt.
Nomineer jouw kandidaat
Wie besmet jou met zijn of haar passie voor (voor)lezen? Wie vult de boekenhoeken op school met een rijk en recent aanbod? En wie wakkert in jouw team het leesvuur aan? Kortom, welke juf of meester heeft op jouw school het grootste hart voor boeken? Ken jij zo iemand? Nomineer je kandidaat via boekenjuf.be.
De bib als hart van de boekenwerking
Als kers op de taart is sinds 30 januari de nieuwe schoolbib open. ‘Die kwam er omdat we een plek misten om te leren omgaan met boeken. Niet om te lezen, dat kan ook in de klas, maar wel een plek van rust waar je leert hoe je een boek kiest, welke onderverdelingen er zijn, hoe je een boek terugzet … Een plek waar de boekenkasten kunnen blijven staan ook. Vroeger stonden die op het podium van de eetzaal en moesten we steeds alles weer opruimen. Nu kunnen leerkrachten ook eens uit hun klas komen om te lezen, of eens een verhaal met de poppenkast spelen. Niet elke leerkracht vindt daar in de klas ruimte voor. We willen heel graag een schoolgeheel creëren en deze bib vormt dan het middelpunt van waaruit het lezen kan vertrekken. Het kan de school, die verspreid zit over verschillende paviljoentjes, wat verbinden.’
In de boekenkast van het Logoteam Wilgenduin
- De boeken van Geronimo Stilton, Bakermat en Lannoo
- Roald Dahl om voor te lezen
- De boeken van Marc de Bel
- De boeken van Riet Wille, bijvoorbeeld de poëziebundel Jij & ik en al het moois om ons heen, Infodok
- De prentenboeken van Liesbet Slegers, bijv. Hallo klasje!: het grote schoolboek van Karel, Clavis
- De waanzinnige Boomhut van Andy Griffiths, Lannoo