Brussel Beeldend Omarmen | leerlingen werken met kunstenaars rond openheid en tolerantie en tonen hun werk in een kunstenparcours doorheen hun stad
Openheid en tolerantie kan je leren.’ Vanuit deze filosofie startte de Cardijnschool Anderlecht het 5 jarentraject Brussel Beeldend Omarmen. Voor het slotgebeuren werkten ze schooloverschrijdend en in dialoog met 6 kunstenaars. Anders dan in het Nederlands, gingen de kinderen en jongeren op zoek naar een beeldtaal om zich uit te drukken. Het resultaat van hun zoeken, denken én vinden werd tentoongesteld op 9 locaties in Brussel. Wandel je mee?
‘Het uitgangspunt van dit ambitieuze project is de positieve kracht van beeldend denken die een voorname rol krijgt in de opvoeding tegen extremisme’, vertellen Kirsten Houthooft (leerkracht Beeldende Vorming Cardijnschool) en Jan De Wachter (voormalig leerkracht Beeldende Vorming, beeldeducator en hedendaags kunstenaar). ‘Via dit kunstproject, ondersteund door o.a. de Stichting Koningin Paola en dynamoPROJECT, zochten we naar begrip voor de anderen en hun mening. Daarom hebben we een 5 jarentraject doorlopen om echt in te spelen op wat er gaande is in onze maatschappij.'
‘Openheid en tolerantie leer je niet op één week. Onderwijs is één van de weinige plekken waar je langdurig en in de brede en ruime zin aan openheid, tolerantie en bijgevolg ook aan integratie kan werken. Dit is een proces, niet één les.’
Uitdagende thema’s leiden we in met een verhaal
‘In die 5 jaar hebben we heel wat gedaan op de Cardijnschool!’, zegt Kirsten enthousiast. ‘Elke week hebben alle leerlingen van OV3 2 lesuren Beeldende Vorming. Die uren hebben we stevig ingezet.’
‘De samenwerking met externe partners was voor ons zeer belangrijk. Zo schreef jeugdauteur Berti Persoons de jeugdroman Vlucht naar de hemel. Een verhaal over de omzwervingen en dromen van een Syrische jongen. Wij kregen als leerkrachtenteam mee inspraak in het manuscript, wat zorgde voor extra motivatie bij de leerlingen. Tijdens korte voorleessessies schilderden mijn leerlingen met waterverf de persoonlijke beelden die ze hierbij zagen en voelden. Een eenvoudige techniek die vlug resultaat geeft. Op deze manier werk je ook aan taalstimulering, niet onbelangrijk bij leerlingen met een concentratiestoornis, want je moet begrijpen wat de voorlezer vertelt.’
‘Het is niet omdat je je moeilijk kan uitdrukken met taal, dat je niets te vertellen hebt!’
Van Rubens naar Samuel Paty
‘Bij elk stukje verhaal uit Vlucht naar de hemel’, gaat Kirsten verder, ‘gaf ik extra context en ontstonden er boeiende klasgesprekken. Zo maakten we de vergelijking tussen een toiletbezoek in België en Syrië. Hier toiletpapier, daar water … Dagelijkse cultuurverschillen werden zo een insteek om grotere problemen aan te pakken.’
‘Vanuit die waardevolle gesprekken, stapten we door middel van co-teaching met collega Emma Pevernagie over naar een andere beeldcultuur. We bespraken de schilderijen van Rubens: Wat valt je op? Waaraan zie je dat? Meteen vielen de dikke mensen met bleke huid op, destijds een teken van welvaart. Maar ook expliciet geweld en naakt sprongen in het oog. Voor sommigen was dit best choquerend. We vroegen aan de leerlingen om hun persoonlijke grenzen aan te geven: maak zwart wat voor jou (nog) niet kan, censureer. Omdat we de eerdere gesprekken al gevoerd hadden en het in een andere tijdsgeest konden plaatsen, stonden de leerlingen er wel voor open. Sommigen kleden de figuren (nog) zedig, en voor anderen was de blote vrouw of man al heel oké.’
‘Door erfgoed te gebruiken, konden we hedendaagse dingen bespreken. Zo was censureren een opstap naar leren leven met belediging. Leren leven met beelden. Leren beelden verstaan. Leren de context zien. Censureren kan, maar heeft grenzen. Als het een vorm van destructie wordt, is er helemaal geen tolerantie of openheid.’
‘Mijn leukste plek is eigenlijk bij Ultima Vez, bij Zwarte Vijvers. Daar leer je niet alleen dansen, maar je leert ook mensen ontmoeten. En je leert ook jezelf kennen. Je leert eigenlijk over jezelf via dans’
Dans en poppentheater met kunstenaars
De leerlingen van de Cardijnschool stapten in een 10 weken project van expressie en dans onder leiding van een choreograaf van Ultima Vez. Leerlingen uit OV1, 2 en 3 performen samen, ook de leerkrachten dansten mee.’
‘Respect en ontmoeting lagen aan de basis van de workshops: op de scène is iedereen gelijk, ongeacht de functie, rol, beperking en talent. Zo ontstonden er connecties die we tijdens de normale schoolactiviteiten zelden of nooit zien. OV3-leerlingen wilden bijvoorbeeld aanvankelijk niet gezien worden met de OV1-leerlingen onderweg naar de danszaal, maar naarmate de sessies vorderden groeiden alle leerlingen dichter naar elkaar. Ook de relatie met de leerkrachten veranderde positief.’
‘Die samenwerking groeit nu jaarlijks’, glundert Kirsten. ‘Kyria, leerling 4 Logistiek Assistent maakt nu deel uit van de vaste kern van de voorstelling Birds van Baeyens.’
De leerlingen het 2de en 3de jaar van de opleiding Logistiek Assistent zorgen al jaren voor een voorleesproject voor de kleuters van een school in de buurt. Met hulp van Amadeo Kollectif werd daar nu een poppenspel voor verschillende scholen aan toegevoegd. Na 6 oefensessies van 2 uur, na vele keren het voorlezen te oefenen en het eigenhandig maken van de poppen waren de leerlingen klaar voor hun roadtrip langs enkele Brusselse én Vlaamse kleuterscholen.
5 scholen, 5 kunstenaars
Het laatste jaar breidde Cardijnschool haar project verder uit door contact op te nemen met andere scholen. Zij werden uitgenodigd om mee na te denken, mee vorm te geven … Waaraan dachten hun leerlingen bij thema’s als openheid, tolerantie, immigratie en thuis voelen?
- De leerlingen van het 1ste en 2de leerjaar van de Vier Winden Basisschool in Sint-Jans-Molenbeek gingen aan de slag met dat laatste: ‘thuis voelen’, wat betekent dat voor jou?
Filosofe Eef Cornelissen en fotografe Raisa Vandamme vroegen aan de leerlingen om een voorwerp mee te brengen dat voor hen het ‘thuis voelen’ representeert: een knuffel, foto … Daarrond filosofeerden ze (wat is een huis, wat maakt een huis een thuis …), gingen ze op pad in de schoolbuurt en brachten ze hun traject van thuis naar school illustratief in beeld. Met verfstiften maakten ze een plattegrond van hun droomstad.
Tot slot maakte de leerlingen gedichten en gaven deze vorm met designer & illustrator Teresa Sdralevich. In de stijl van Paul van Ostaijen maakten ze kleurrijke woordbeelden.
- Kirsten en kunstenaar Jan De Wachter brachten ook een bezoek aan het atelier van Toegepaste Beeldende Kunst van Sint-Lukas Kunsthumaniora en gingen er in dialoog met de studenten rond het grote thema van Brussel Beeldend Omarmen.
De eindwerken van de studenten werden heel persoonlijk: Luna Hoevenaeghel maakte bijvoorbeeld portretten van haar eigen dansperformance in de tuinwijk van Watermaal-Bosvoorde, een markante plek met een boeiende geschiedenis. Deze foto’s kregen een plek bij Ultima Vez, in combinatie met zeefdrukken van dansende figuren (Nathan Carremans). Een opmerkelijke reeks foto’s was die van Margot Nootens waarin kleurelementen in het grijze Brussel de bovenhand nemen.
- Op het Sint-Jozefscollege in Sint-Pieters-Woluwe kwam tijdens de les Plastische Opvoeding fotograaf Abdulazez Dukhan op bezoek. Hij ontvluchtte Syrië en leerde fotograferen onderweg. Hij bracht een positief verhaal over integratie, over hoe zijn werk tot stand komt en de onwezenlijkheid van de realiteit: je kent de foto’s van gehavende vluchtelingen die een strand bereiken met badgasten in een cocktailbar die hen geen blik gunnen, of hoe mensen onmensen worden. Net als de fotograaf, bewerkte een leerling foto’s met Photoshop: zo strand bijvoorbeeld een vluchtelingenboot in de Louisalaan vol luxewinkels …
‘Becoming part of society is all about being able to contribute: integratie wil niet zeggen dat je opgeeft wie je bent en dat je je aanpast aan de nieuwe omgeving. Integratie wil zeggen dat je jezelf blijft en een actieve bijdrage levert aan die nieuwe omgeving, je nieuwe thuis’
- Enkele leerlingen van Cardijnschool Inkendaal Vlezenbeek (de ziekenhuisschool) hebben hun eigen migratieverhaal opgetekend op een zelfgemaakte sobere witte tent. Deze kreeg een plaats op het plein voor de Begijnhofkerk. De sans papiers die in de kerk verblijven, zagen het als hun plicht om dit kunstwerk ’s avonds netjes binnen te zetten. En ’s ochtends weer op te bouwen …
Het parcours
Alle kunstwerken van de leerlingen werden in dialoog met professionele kunstenaars heel gericht op een betekenisvolle plek in Brussel en Sint-Jans-Molenbeek geplaatst. De 9 locaties waren, ook in coronatijden, publiekelijk toegankelijk. Je kon het tentoonstellingsparcours verkennen met een gids van Korei, maar je kon parcours ook zelfstandig en op eigen ritme afleggen via de Erfgoedapp.
‘We toonden geen toeristische plekken maar plekken waar leerlingen wonen en studeren. Plekken die leerlingen doen groeien, laten reflecteren, waar ze zich kunnen ontplooien. We laten toeschouwers binnen in de leefwereld van onze jongeren en tonen een andere kant van Brussel.’
Wil jij ook samenwerken met een kunstenaar in jouw klas? Dat kan!
- De dynamoPROJECT-subsidie neemt voor jou de financiële drempels weg. Je krijgt tot 2000 euro voor jouw artistiek project op school. Lees de voorwaarden van een dynamoPROJECT.
- Ontdek de kunstenaars en cultuureducatieve organisaties op Cultuurkuur. Of kies je eigen partner in je schoolbuurt.Op zoek naar inspirerende voorbeelden van andere scholen? Doorzoek onze praktijkvoorbeelden op onderwijsniveau of discipline.