Ciska Willem | Twee keer taal, twee keer anders

Bijna dertig jaar lang was Ciska’s leven verweven met dat van leefschool De Vlieger. Eerst als leerkracht, nadien als zorgcoördinator. Maar een mens verandert. De maatschappij verandert. ‘Ik had opnieuw een uitdaging nodig’, vertelt Ciska. In eerste instantie vond ze die bij de opleiding tot leescoach. ‘Want leerlingen zijn minder geboeid door boeken. Kon ik dat keren?’ 

Verbinden met boeken 

Heerlijk vond ze het, cursus volgen met gelijkgezinden. Als onderzoeksvraag koos ze ‘Hoe kunnen we na corona het wij-gevoel op school weer aanzwengelen via het lezen? Welke verbindende activiteiten helpen daarbij?’ Er kwam een werkgroep. ‘Anders zit je maar alleen aan je wij-gevoel te werken’, lacht ze.  

De bib-maatjes waren een eerste verwezenlijking. Ciska: ‘We linken daarvoor de oudere leerlingen van 5 en 6 aan de peuters. Ze gaan elke drie weken samen te voet naar de bib, kiezen mee boeken en lezen voor.’ In de inkomhal kwam er een leeshoek met zetels en themakasten die regelmatig wisselen, bijvoorbeeld strips of boeken rond ridders. ‘Zo kunnen leerlingen ook tijdens de pauzes lezen en zien ze dat er verschillende soorten boeken bestaan. Groot en klein zit er door elkaar, ze lezen en lezen voor. Een heel verbindend tafereel.’ 

In een volgende fase betrokken ze de (groot)ouders erbij. ‘We kregen veel reacties op onze oproep. Dat deed deugd. Met hun hulp installeerden we het voorlezen tijdens de middag. Dan komen de (groot)ouders met de trommel op de speelplaats. Als een soort rattenvanger van Hamelen verzamelen ze leerlingen en gaan ze naar binnen voor een verhaal. Nadien is het weer spelen geblazen. Het is een eenvoudig en laagdrempelig te organiseren actie.’ 

De kracht van samen 

Jeugdboekenmaand, Poëzieweek en Voorleesweek vormen de ankerpunten voor grootsere activiteiten die De Vlieger samen als school beleeft. ‘Zo hielden we een lees-challenge. Hadden de leerlingen zoveel boeken gelezen dat een eerste rij bollen vol was? Dan kwam de verrassingsact Pa 3 met drie dansende en zingende papa’s optreden. Nog een volle rij betekende een regenboogtaart voor de hele school. Of een dj-act. Eén leerling alleen kan dat niet forceren. Het is echt de kracht van samen, met lezen als middel.’ 

‘Het talige vind ik boeiend, het is het begin van alles.’

‘We hielden ook een grote schoonmaak in de boekenhoek en ik vroeg budget voor nieuwe boeken en een gezellige inrichting. Elke leerkracht kreeg 500 euro.’ Oude of kapotte boeken gingen weg. ‘We moesten durven vernieuwen’, stelt Ciska. ‘Minder maar aantrekkelijker. Rust brengen en weer voeling krijgen met wat er staat in die hoek. Dat was het devies.’ 

In 5 en 6, waar het afhaken het duidelijkst is, werkte ze 1 uur per week rond begrijpend lezen. ‘Boekendate, boekenrestaurant, stoelendans … Alle leuke werkvormen die ik in de opleiding geleerd had, heb ik daar gebruikt.’ 

‘Soms moesten we onszelf wel temperen’, zegt ze. ‘Aan een overaanbod heeft niemand iets en hossen van leuk, naar leuk, naar leuk is niet nodig.’ Haar gedrevenheid leverde haar een nominatie voor Beste Boekenjuf op. Maar er bleef ook iets kriebelen, want het bleef een rol aan de zijlijn.  

Alfabetisering: het prille begin 

En dus switchte ze. Ze werd ‘educatieve’, oftewel leerkracht, bij Ligo Brugge. Die organisatie wil mensen die door omstandigheden laaggeletterd zijn, versterken, zodat ze meer en beter kunnen meedraaien in de maatschappij.  

Ciska: ‘Ik geef er Nederlands aan twee alfa-groepen. Die cursisten kunnen niet lezen en schrijven in hun thuistaal. Het zijn vluchtelingen uit Afghanistan, Eritrea, Syrië. In de ene groep zitten vooral rustige mama’s. De andere bestaat uit jonge mannen die alleen gevlucht zijn. Dat zijn knappe koppen met een onvoorstelbare leerhonger.’ 

‘Er is veel gelijkenis met leren lezen en schrijven in het eerste leerjaar. De klanken eerst leren horen, dan schrijven, dan lezen.’

Elke groep volgt 4 halve dagen les. Telkens voor 3 uur. En dat 3 jaar lang. Dan kunnen ze aan de inburgeringscursus beginnen. ‘Dat is best een pittig parcours’, zegt Ciska. Ook het les geven is uitdagend: ‘Je moet ze constant bezighouden. Even in stilte een tekst lezen, is er uiteraard niet bij. Een boek? Daar zijn we nog lang niet! De klemtoon ligt op herhalen, visualiseren en doen.’ 

Die aanpak vertoont veel gelijkenis met leren lezen en schrijven in het eerste leerjaar. ‘Als we de klank aanbrengen, dan leren we ze ook direct schrijven. De klanken eerst leren horen, dan gaan ze ze schrijven, dan lezen. Morgen leer ik bijvoorbeeld de ‘ij’ aan. Lang en glijdend, dat benadruk ik met bewegingen. Zo ondersteun ik het leerproces. Het talige vind ik wel boeiend, het is het begin van alles.’ 

Zelfredzaamheid ten top 

Al snel in het traject komt er de schriftelijke zelfredzaamheid bij: ‘We memoriseren daarvoor woordbeelden als naam, voornaam en adres en leren hun logo’s te herkennen. Van het waterbedrijf, de mutualiteit, het OCMW of de VDAB. Hoe zie je of het een factuur is? Dat zijn best moeilijke zaken. Wij kijken al scheel op zulke brieven. Hoe moet dat wel niet voor hen zijn? Daarom leren we hun ook bij wie ze terechtkunnen voor hulp.’  

Vroeger al was ze een fan van coöperatief en activerend leren. Die principes past ze ook nu toe. ‘In plaats van mijn cursisten achterovergeleund te laten zitten, geef ik loopdictees. Ik hou ook van vaste patronen in mijn lessen. Eerst heet ik hen welkom, dan beam ik de kalender. Welke dag is het vandaag? Wat was het gisteren? Dan komt het weer en dan pas begint de les. Eindigen doen we altijd met een Kahoot-quiz. Die routines brengen rust.’ 

Haar nieuwe job geeft haar veel voldoening. ‘Ligo is een mooie, leuke organisatie met een groot wij-gevoel. Net als in De Vlieger. We hebben samen voorbereidingstijd en delen materiaal. Heerlijk. En stel dat ik ooit bij Ligo Oostende beland, dan wil ik zeker eens samenwerken met de derde graad van De Vlieger. Iets met voorlezen of samen lezen misschien?’