Overslaan en naar de inhoud gaan
Aanmelden
Home

Hoofdnavigatie

  • Home
  • Activiteiten
  • Cultuurpartners
  • Scholen
  • Ondersteuning
    • dynamoOPWEG
    • dynamoPROJECT
    • Kunstkuur
  • Acties
    • Cultureel bewustzijn
    • Beste Boekenjuf/meester
    • Poëziesterren basisonderwijs
    • Poëziesterren secundair onderwijs
    • Netwerk Lezen op School
    • Inspiratiedag
    • Cultuurdagen
    • Dag van de Cultuureducatie
    • Cultuur en onderwijs
    • Erfgoedweek
  • Inspiratie
Zoeken
Sluit zoekvenster
Sluit zoekvenster

Kruimelpad

  1. Home
  2. De geschiedenis van de angst

De geschiedenis van de angst

CANON Cultuurcel ging in gesprek met Patrick Allegaert (Guislainmuseum Gent) over cultuur, onderwijs en angst.

Angst op verschillende wijzen

In 2018 brachten we in het Dr. Guislainmuseum in Gent een tentoonstelling over het thema angst. De keuze voor dat thema was geen toeval. We hebben steeds meer vragen over onze toekomst. Geen kleine, overbodige vragen, maar vragen over de grote maatschappelijke structuren. Daardoor is de schrik voor de toekomst toegenomen. Angst leeft, misschien meer dan ooit tevoren. Opvallend is dat angst vandaag ook duidelijk gecultiveerd wordt. Er is een historisch opbod. 

‘Angst leeft, misschien meer dan ooit tevoren’

Zeer schematisch geschetst: na de spanning van de koude oorlog ontstond er een zekere ontspanning, zelfs een optimistische cultuur. Maar vandaag is angst duidelijk weer een politiek middel. In het populisme en nationalisme wordt het expliciet gebruikt. Denk maar aan het opkomend nationalisme, de verkiezing van Donald Trump of aan de Brexit. 

Als museum zoeken we naar onderwerpen met een brede maatschappelijke relevantie. Je thema’s moeten een noodzaak hebben. Het onderwerp van een tentoonstelling mag nooit gratuit zijn. 

Daarnaast is het ook interessant te kijken naar het concept van angst zelf. In het Dr. Guislainmuseum zijn we vooral geïnteresseerd in de geschiedenis van angst in de psychiatrie. Het concept angst duikt eigenlijk pas relatief laat op. Pas in de negentiende eeuw kreeg het aandacht van psychiaters. Daarna kende het hoogtes en laagtes. Specifiek wat betreft angststoornissen voel je vandaag dat het fenomeen weer groeit.

Ieder fenomeen heeft zijn tijd

Iedereen fenomeen heeft natuurlijk z’n tijd, zou je kunnen zeggen. Zo is het concept “burn-out” vrij nieuw, twintig jaar geleden was er nog geen sprake van, maar vandaag heeft iedereen het erover. 

Onze huidige tentoonstelling gaat over prikkels. Honderd jaar geleden was er al een enorme drukte over de overprikkeling van de samenleving. In Wenen werden verhandelingen geschreven die ervan uitgingen dat de komst van de tram in de stad de mensen zou gek maken. Als we daar nu naar kijken, denken we: “Waar was die paniek nu eigenlijk voor nodig?” Ook dat is eigen aan de mensen: het doemdenken, de paniek. 

Vroeger dachten psychiaters: “Voor elke psychose kunnen we de juiste pil maken. Als we het juiste stofje in de hersenen vinden dan kunnen we elke aandoening verhelpen.” Dat wordt nu niet meer gezegd. Ook de medische wereld beseft vandaag dat psychische kwetsbaarheid complexer is dan dat. Het zou iets geruststellend hebben als we aandoeningen – zoals angstaanvallen – kunnen herleiden tot een kwestie van chemische verbinden en neurotransmitters. Dan is de aandoening niemands schuld. Niet de schuld van de samenleving, ook niet van de omgeving van de patiënt en ook niet van de patiënt zelf. Het is dan puur de schuld van een aantal stoffen in de hersenen. Maar vaststellen dat het om een maatschappelijk fenomeen gaat, is lastiger. Het dwingt je aan verschillende dingen tegelijk te gaan werken.  

‘Angst drijft ook veel kunstenaars’

Angst als een complex fenomeen erkennen, betekent ook dat het een positieve kant kan hebben. Het drijft ook veel kunstenaars, dat hoor je als je met hen spreekt of hun biografieën leest. Angst zet hen in beweging. Het is interessant materiaal. Het prikkelt de nieuwsgierigheid. Vele kunstenaars gaan in een zeer intiem contact met hun eigen emoties om daar hun eigen antwoorden uit te puren. Ze zoeken de grenzen op. Misschien zijn ze daardoor ook meer kwetsbaar dan andere mensen, dat kan. Kunstenaars leggen hun eigen ervaringen bloot. Soms is dat een pose, maar vaak is dat zeer authentiek. 

Beelden die iets zeggen over de bezoeker

Beelden bieden specifieke ervaringen. Ze geven betekenis. Daarom is het belangrijk dat een museum dingen presenteert op een manier dat de mensen toegang krijgen tot die dingen maar ook iets leren over zichzelf. Dan gaan ze op een andere manier spreken. Neem onze tentoonstelling over pijn. De ziekenfondsen vertelden ons dat die tentoonstelling voor hen pijn op een andere, nieuwe manier bespreekbaar maakte. Het is opmerkelijk dat beelden dat kunnen. Zo pakken tentoonstellingen eigenlijk ook de uitsluitingsmechanismen aan die nog steeds bestaan rond thema’s als pijn, angst en psychische kwetsbaarheid.

Tegelijkertijd moeten we onder ogen zien dat er - buiten het museum - een grote lawine aan beelden en prikkels op ons afkomt. We kunnen die stroom niet uitzetten en ik wil dat eigenlijk ook niet. Ook dat is dubbel. Toen Donald Trump voor het eerst regelmatig op televisie kwam, wou ik dat niet zien. “Zet dat af!” Maar ik besef: ook die beelden doen iets met een mens.

Met onze tentoonstellingen proberen we verschillende aspecten van psychische kwetsbaarheid te onderzoeken. We willen via beelden de fantasie ook het intellectuele debat voeden. Zo kan je als museum ook het verschil maken. We tonen niet alleen, maar we diepen thema’s uit met groepen die de tentoonstelling bezoeken, bijvoorbeeld met scholen. Dat is erg arbeidsintensief maar wel belangrijk voor ons, zowel voor onze tijdelijke tentoonstelling als onze permanente collectie. Deze aanpak betekent ook dat we als museum niet eerst een tentoonstelling maken en daarna de educatieve omkadering ontwikkelen. Beide gebeuren tegelijkertijd.

Een museum als geen ander

Psychische kwetsbaarheid is een erg interessant thema om museum rond te maken. Het raakt vele mensen. Tegelijk maakt het van het Dr. Guislainmuseum ook een museum dat losstaat van andere musea die je kent. We zijn geen museum van oude kunsten, geen museum van hedendaagse kunst en ook geen museum van wetenschap. Dat maakt dat we een thema als angst vanuit de actualiteit én vanuit de geschiedenis kunnen presenteren. We kunnen ook hoge cultuur en zeer alledaagse dingen met elkaar in relatie brengen. Zo kunnen we veel mensen aanspreken, ook al blijft de geschiedenis van de psychiatrie een beladen thema. 

Internationaal werken is belangrijk voor ons museum. We werken ook in een aantal landen waar psychische kwetsbaarheid nog meer een taboe is dan hier. We deden een tentoonstelling in Seoel en bereiden nu een voor in Japan. Dat internationaal perspectief geeft interessante inzichten. Zo lopen de patiënten in een groot psychiatrisch instituut in Seoel vandaag nog rond in pyjama, zoals hier ook het geval was tot in de jaren 1970. De redenering is simpel: patiënten zijn ziek, dus die moeten in pyjama lopen.. Op technisch gebied staan zij verder dan ons, maar op bepaalde thema’s – zoals depressie – rust nog een taboe dat wij als gedateerd zouden zien. Dat zal ook voor een thema als angst zo zijn.

‘De controles doen mogelijk niet zozeer de veiligheid toenemen, maar sussen onze angst’

Het ritueel van de veiligheid

Met de terreurdreiging, en de aanslag in het joods museum, nam ook de angst in de museumsector zelf toe. De overheid maar ook verzekeraars vragen ons om veiligheidscontroles. Op die manier ontstaat ook in de museumsector een industrie rond angst. Dat heeft een sterk ritueel karakter: de controles doen mogelijk niet zozeer de veiligheid toenemen, maar sussen vooral onze angst. Een tijd geleden bekeken we foto’s uit de jaren ’30 van de binnentuin van het museum. Op die foto’s zagen we grote zilveren bollen in de bomen hangen. Na onderzoek bleken dat heksenbollen te zijn. Heksen vliegen rond op bezems en hebben schrik van hun eigen spiegelbeeld. Men dacht dat door de reflectie van die bollen de heksen wel gewoon verder zouden vliegen... Is het niet vreemd dat in een oord van geneeskunde en wetenschap zelfs in de jaren ’30 van de twintigste eeuw nog dergelijke bollen hingen? Baadt het niet dan schaadt het niet, zal men gedacht hebben. Misschien is het met veel veiligheidsinterventies wel net zo. 

Patrick Allegaert (Ieper, 1954) is artistiek en beleidsadviseur van het Museum Dr. Guislain in Gent. Hij was er artistiek leider (periode 2003-2014). Het museum koppelt actuele vragen in de geestelijke gezondheid met de geschiedenis van de psychiatrie en maakt zo tijdelijke tentoonstellingen en publicaties op het snijvlak van kunst en wetenschap, actualiteit en geschiedenis. Patrick Allegaert was voorzitter van de beoordelingscommissie theater (2000-2012) en van de adviescommissie Cultureel Erfgoed (2009-2017). Hij is voorzitter van het Vlaams Museum Overleg en van Theater aan Zee (TAZ)

Dien je eigen subsidieproject in
Onderwijsniveau
  • Basisonderwijs (lager en kleuter)
  • Hoger onderwijs
  • Secundair onderwijs
  • Volwassenenonderwijs

Praktijkvoorbeelden

Toon alle praktijkvoorbeelden →
Leerling gaat creatief aan de slag met literatuur

Creatief omspringen met meertaligheid? Breng een schrijver in je klas!

In 2021 lanceerde de Vlaamse Gemeenschapscommissie Kunstenaars in de klas, een oproep om kunstprojecten te stimuleren in het Nederlandstalig secundair onderwijs. Een van de projecten die subsidies ontving, is de samenwerking tussen schrijver Arno Boey, het Atheneum Brussel en internationaal...

Lees meer

Leerkrachten én leerlingen ontdekken hun creativiteit tijdens Kunstkuur

Expertisedeling tussen leerkrachten. Muzisch sterker in de schoenen staan. De leerlingen laten kennismaken met de academie en met het plaatselijke Gemeenschapscentrum De Zeyp. Hun culturele blik verruimen. Hen de kans geven om hun creativiteit te ontdekken én te tonen… Het lijstje doelen waar de...

Lees meer

Het moois dat ontstaat als er ruimte is voor toeval en experiment

‘Vaak kiezen leraren op school nog voor sterk afgebakende muzische opdrachten. Dan is het fijn als zij én hun leerlingen, samen met een dko-docent, kunnen ontdekken wat voor moois er ontstaat als er ruimte is voor toeval en experiment.’ Aan het woord zijn Simon Vermeulen en Goedele Pauwelyn...

Lees meer
Leerlingen zitten in de klas en houden boomwhackers vast waarmee ze musiceren.

Leerstof herhalen, verdiepen en verwerken via beeld, dans en woord? Deze Kunstkuur toont hoe het kan

Tijdens muzische vorming dansen ze hoofdletters of zingen ze het verloop van de Eerste Wereldoorlog in een marslied. De krantenartikels die de leerlingen in de taalles schreven? Die gieten ze in een mediageniek journaal. Zo wekken Anke Vrinssen van Kunstacademie Dilsen-Stokkem en leraren Els Coox en...

Lees meer
Leerlingen en leerkrachten beluisteren podcasts

Podcastproject 'Sounds Like C' leert luisteren naar erfgoed

De eeuwenoude ruïnes van de Gentse Sint-Baafsabdij inspireerden de leerlingen van het naburige Sint-Lievenscollege tot een serie podcasts die je bewuster leren omgaan met geluid én stilte. Wij gingen op bezoek en verwerkten onze impressies tot - je raadt het al - een podcast!

Lees meer

Nieuws in de kijker

logo Poëziesterren secundair

Poëziesterren voor secundair onderwijs

De Poëziesterren geven poëzie een prominente plaats in het secundair onderwijs.

arrow leftpoëzie
Lees meer
Meisje houdt verfborstels voor gezicht vast

Kunstkuur: nieuwe aanvraagronde schooljaar 2023-24

Van 1 december 2022 tot 15 februari 2023 kan je je aanvraag indienen.

arrow leftKunstkuur
Lees meer
Leerling steekt boeken in de lucht

Netwerk Lezen op School. Doe je mee?

Op zoek naar lesmateriaal en boekentips rond leesmotivatie en leesbevordering in de basisschool? Dan is het Netwerk...

Lees meer
Inspiratiedag 2022

9/2 - Online infosessie Cultuurkuur voor organisaties

Hoe kan je als cultuurorganisatie Cultuurkuur inzetten om je scholenaanbod bekend te maken? In deze infosessie kom je te...

Lees meer
cover Seneca Kunst van het geven

WIN het boek 'De kunst van het geven'

Vincent Hunink verzamelde belangrijke delen uit Seneca's De Beneficiis over gunsten en het geven.. Maak kans op 1 van 3...

Lees meer
Bekijk alles van nieuws

Nieuwsbrief

Schrijf meteen in en ontvang talrijke tips en inspiratie over meer en beter cultuuronderwijs op school, activiteiten, subsidies en deadlines, praktijkvoorbeelden en onze evenementen. Je mag de nieuwsbrief twee keer per maand in je mailbox verwachten.

 
 

Door in te schrijven stem je in met de privacyverklaring.

Voetmenu

Voor scholen

  • Activiteiten voor jouw klas
  • Cultuurpartners ontdekken
  • Jouw schoolpagina
  • Gratis vervoer met De Lijn
  • Financiële steun voor jouw project
  • Samenwerking school en academie
  • Acties en evenementen
  • Inspiratie
  • Reviews van leerkrachten

Voor cultuurpartners

  • Zo start je op Cultuurkuur
  • Organisatiepagina maken
  • Activiteit toevoegen
  • Culturele bestemming worden
  • Scholen in de buurt zoeken

Over Cultuurkuur

  • Over het platform
  • Kalender
  • Veelgestelde vragen
  • Schrijf je in op de nieuwsbrief

Contacteer ons

  • mailContactformulier
  • phone02 553 96 63
  • Facebook Volg ons op Facebook (opent in een nieuw tabblad)

Vlaamse overheid

Departement onderwijs & vorming

Koning Albert II-laan 15

1210 Brussel

Cultuurkuur.be is een initiatief van CANON Cultuurcel i.s.m. publiq (opent in een nieuw tabblad)

© 2022 Cultuurkuur

  • Contact
Cultuurkuur

Cultuurkuur.be is een officiële website van de Vlaamse overheid

uitgegeven door Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (opent in een nieuw tabblad)
Vlaanderen is cultuur en onderwijs