Eerst verbinding, dan pas leerstof | 5 adviezen met 12 concrete lestips voor wanneer de scholen weer open gaan
Binnenkort gaan de scholen weer open en zie je je leerlingen weer. Dat je prioriteit dan bij de leerstof ligt, is een normale reactie. Experten adviseren om toch ook ruimte te voorzien voor verbinding en reflectie. Hoe pols je bij je leerlingen hoe zij de afgelopen periode hebben ervaren? Hoe help je hen hun gevoelens van angst, gemis of net vrijheid uit te drukken? Hoe kan cultuureducatie daarin een rol spelen? 3 experten en een directeur geven tips en wij koppelen daar direct inzetbare werkvormen aan vast.
1 Maak de eerste dagen tijd voor verbinding
Peter Adriaenssens - Kinder- en jeugdpsychiater vertelt in zijn interview met Klasse:
Focus na deze coronacrisis vanaf dag 1 niet meteen op de verloren leerstof. Neem tijd om te luisteren naar de verhalen van de leerlingen. Zoek samen hoe je een klas en school herstart.
Die gemiste leerstof is misschien geen drama. Een kind met een gebroken been of zware griep is ook 2 à 3 weken afwezig. Er is meer in het leven dan de datum van een veldslag van buiten leren. We hebben nu zelf een veldslag meegemaakt en daar leren leerlingen veel uit.
Eva Vandersypen – directeur Vrije Basisschool Sint-Albert, Sint-Jans-Molenbeek:
Leerlingen zijn niet klaar om nieuwe leerstof op te nemen als ze zich niet goed of niet op hun gemak voelen. Leerlingen hebben nood aan geruststelling. Samen liedjes zingen kan die bieden. Met verhalen vertellen kan je hun blik openen. Dat is de kracht van kunst en cultuur.
Trek daarom de eerste dagen op school veel tijd uit om creatief hun gevoelens te uiten, te babbelen en te filosoferen. Zo kan je in kaart brengen wie waar achterstand opliep. Leerlingen zullen nood hebben aan beweging, actieve ontspanning en frisse lucht nadat velen zo lang in beperkte ruimtes hebben doorgebracht.
Lestip: Praten over emoties met kunstwerken
Deze werkvorm kan je gebruiken om te praten over gevoelens. De kunstwerken lokken reacties uit en geven een aanzet om te spreken over emoties en ervaringen. Je kan hem inzetten na een vakantie of een lange periode van afwezigheid.
Lestip: Troostwoorden in the box
Maak plaats voor verbinding. Door het maken van een troostkaart schrijven leerlingen troostende woorden voor mekaar. De troostdoos is er voor een leerling die een extra steuntje nodig heeft.
Lestip: Vriendschap is … samen een gedicht lezen en filosoferen
Vriendschappen zijn heel belangrijk. Het gaat om jezelf goed voelen bij iemand, steun krijgen en iemand die er voor je is als het moeilijk gaat. Na een filosofisch gesprek lees je een gedicht. Daarna verwoorden je leerlingen wat vriendschap voor hen betekent.
'Er zijn heel wat jongeren die zich het best voelen als ze emoties mogen uitdrukken in dans, zang, muziek, beeldtaal … Daar ligt voor creatieve opvoeding een grote kans'
2 Bied verschillende ‘talen’ aan
Eva Vandersypen:
Wanneer de school opengaat, zorgen we voor veel tijd voor gesprek en creativiteit. Via creativiteit kunnen leerlingen hun gevoelens uiten, taal geven aan beleefde angsten, stress of blijdschap. Het werkt als uitlaatklep: terwijl de leerlingen tekenen over wat er gebeurd is, kun je praten over wat het betekent, verbanden leggen met het verleden, de situatie in een context zien. Zo kunnen ze de afgelopen maanden beter plaatsen.
Peter Adriaenssens:
We gaan niet radicaal van de ene naar de andere periode. Leerlingen van gezinnen die hard getroffen zijn door corona, komen terug naar school met verdriet en angsten. Hebben ze geen afscheid kunnen nemen van een overleden opa? Hebben ze hun mama aan een ademhalingstoestel gezien? Misschien durven kinderen nog niet naar school uit schrik om ziek te worden? We gaan heel gevoelige voelsprieten moeten hebben voor elkaar ...
Creativiteit is respectvol zijn voor de taal die het dichtste aansluit bij je persoonlijkheid. We leven in een tijd die verbale communicatie over valoriseert. Wie vlot praat is duidelijk in het voordeel. Er zijn heel wat jongeren die zich het best voelen als ze emoties mogen uitdrukken in dans, zang, muziek, beeldtaal … Daar ligt voor creatieve opvoeding een grote kans. Jonge mensen worden uitgenodigd om die taal te verkennen die hen het beste ligt, en zo vast te stellen dat er respect en, meer nog, interesse kan zijn voor die taal. Vanuit die aandacht ga je nadien ook vaak beter talig leren communiceren.
Lestip: Teken een selfie
Creëer een veilige leeromgeving door het onbespreekbare zichtbaar te maken. Je maakt hiervoor gebruik van de beeldtaal. Zo uiten ook leerlingen die minder taalvaardig zijn hoe zij zich voelen. Gebruik deze werkvorm meerdere keren om een evolutie na te gaan.
Lestip: Maak je beeldig klasverhaal met kamishibai
Elke leerling maakt een kamishibai-prent. Op deze prent beeldt hij uit hoe hij de afgelopen periode heeft ervaren. Aan de achterkant geeft hij in enkele zinnen uitleg. Alle prenten worden samen voorgesteld. Zo reik je leerlingen die minder taalvaardig zijn een manier aan om zich te uiten.
Lestip: Altijd overal - filosofeer, schrijf, lees, ontleed en dans een gedicht
Start met een klasgesprek over ‘missen’. Hierop volgt een schrijfoefening. Daarna lees en ontleed je het gedicht Altijd Overal om er dan een eigen versie van te maken. Op het bijhorende lied (met videoclip) bedenken je leerlingen bewegingen en zo maken ze een zelfbedachte dans.
Lestip: Maak met je klas een schimmenspel rond gemis
In de voorstelling Karst mist kerst zien we een groep acteurs die een kerstshow hebben voorbereid. Als ze eraan willen beginnen, blijkt dat één van hen voorgoed is verdwenen: Karst. Het verdriet om dit verlies is groot. In het fragment zie je een mooi schimmenspel uit de voorstelling.
Ook je leerlingen hebben afgelopen periode heel wat moeten missen. Laat hen een lijstje maken van deze dingen. Dit ga je gebruiken om je eigen schimmenspel te maken!
3 Wijs je klas de weg naar de pralines
Kris De Ruysscher - pedagogisch begeleider, Katholiek Onderwijs Vlaanderen:
We zien een spontane heropleving van cultuur buiten de school. Er is een immens aanbod voor kinderen dat veel verder gaat dan Plop. Gratis.
Heel wat leerlingen hebben de weg hiernaar nog niet gevonden. En net nu hebben ze vaak goesting om muzisch te vertoeven in deze tijden van saaiheid en beperkte alternatieven. Bovendien zal met de opening van de scholen niet ieder kind fulltime op school zijn. Wijs je klas daarom de weg naar de pralines: een stuk poëzie of een virtuele rondleiding in het Rubenshuis. En voorzie een moment om samen terug te blikken op de ervaring en er een leergesprek aan te koppelen. Net die reflectie ontbreekt in het spontane leren in de thuiscontext. Het is de deskundige hand van de leraar die van het spontane leren intentioneel leren maakt en de klas dat stapje verder brengt.'
Een praline mét reflectiemoment? Met deze tips kan het!
- Laat je leerlingen genieten van een voorstellingen-aan-huis of een virtuele tour doorheen een museum. Bekijk bijvoorbeeld de opera PUSH van De Munt, gemaakt door leerlingen van de 3de graad lager onderwijs tijdens hun dynamoPROJECT!
- Laat je leerlingen genieten van gratis privé muziek- en theatervoorstellingen. Geniet van een meeslepend hoorspel van het Geluidshuis of bekijk de voorstelling Helena van Theater Froefroe.
- Alle musea zijn dicht, maar je kan op zoveel educatieve manieren de collecties verkennen. Bezoek de Keith Haring tentoonstelling in Bozar en laat je leerlingen vertellen welk werk hen het meeste aansprak of hoe de aids epidemie een effect had op zijn werk en persoonlijk leven. Of ga aan de slag met de doe- en knutseltips van De wereld van Kina.
- Filmorganisaties brengen de cinema gewoon thuis! Bekijk bijvoorbeeld de 15 kortfilms van Filem’on met eenvoudige denk, doe- en zoekopdrachten of leer zelf filmpjes maken met JEF.
- Trakteer je studenten van het secundair op een portie literatuur. Ga bijvoorbeeld aan de slag met poëzielessen of bekijk de kant-en-klare werkbladen en lessuggesties bij boeiende romanfragmenten.
'Terwijl de bètawetenschappers het proces van denken chemisch en fysisch onderzoeken, onderzoeken kunstenaars de geest, gedachten en gevoelens via kunst en cultuur. De ontmoeting tussen deze twee werelden is fundamenteel, ook in het onderwijs'
4 Filosofeer met je leerlingen
Peter Adriaenssens:
We krijgen ongevraagd een extra vak ‘levenslessen’. Sta stil bij de extra vaardigheden die leerlingen nu door corona ontwikkelen. ‘Welke problemen ben je tegengekomen en hoe heb je ze opgelost?’ Dat is de taak van onderwijs.
Heel wat concrete situaties zijn een mooi aanknopingspunt om te filosoferen met leerlingen. ‘Wat zou jij doen als je nog een pak mondmaskers hebt? Waarom hamsteren sommige mensen of organiseren ze een lockdown party?’ Gelukkig toont de meerderheid heel veel burgerzin. Jongeren weten te weinig over solidariteit, mensenrechten, respect, racisme of uitsluiting. Nu religie niet meer de motor is van dat soort humaan gedrag, kan deze nieuwe solidariteit dat voor een stuk vervangen.'
Lestip: Filosoferen: maak weer plaats voor geluk én verdriet
Na het bekijken van een lezing van Dirk De Wachter filosofeer je met je leerlingen over de het leven: Is het mogelijk om continu plezier te hebben? Is geluk maakbaar? Moet je verdriet verbergen voor anderen? … Daarna ga je met citaten van bekenden aan de slag en eindig je met een rollenspel en hun persoonlijke stappen naar geluk.
Lestip: Even stuurloos? Spring maar achterop mijn fiets
Liedjes uit verschillende genres vertellen een verhaal en bevatten emoties, daar zijn we ons niet steeds van bewust. Elke leerling reflecteert over zichzelf aan de hand van een afbeelding van een fiets. Filosofie voor beginners!
5 Maak ruimte voor het muzische
Kris De Ruysscher:
Ik pleit voor de ambitie dat een leerkracht ook in deze tijden niet stopt bij de typische geletterdheids- en vaardigheidsinhouden. Ik kan het verstaan dat die voorrang krijgen als er maar beperkte contacttijd is of als leerlingen nog iets belangrijks moeten meekrijgen voor hun nakende oriëntatie. Maar we mogen de harmonische ontwikkeling van de leerlingen niet uit het oog verliezen.
Beeldende kunsten en muziek komen binnen de schoolmuren doorgaans gemakkelijk aan bod. Het afstandsleren geeft je de kans om verstoken domeinen als dans en drama in de spotlights te zetten via kleine, prettige opdrachten. Meestal is er niet veel materiaal voor nodig. Voorzie ook zeker een toonplek. Dat zorgt voor veel klasdynamiek.
Lestip: Maak een klankdecor onder je hemels gedicht
Deze werkvorm kan je gebruiken om een klankdecor te maken. Als instap lees je het gedicht Hemel. Je filosofeert met je leerlingen over de hemel en laat hen hemelse muziek kiezen. Als kers op de taart verklanken ze het gedicht met een klankdecor.
Lestip: Kattengejank - Dompel je boek in een muzisch bad
Vertrek vanuit een boek en filosofeer er op los met je leerlingen. Laat je inspireren door het beroemde kattenduet en componeer een eigen lied. Met deze werkvormen lukt het je zeker!
Lestip: Bangerik - Ontwerp je eigen talisman
Bekijk een fragment uit de voorstelling Bangerik. Daarin zie je hoe Meester Langbeen aan Bangerik vertelt dat het buiten gevaarlijk is. Annabel-Lee schenkt Bangerik een papieren vogel, die hem de moed moet geven om toch naar buiten te gaan. Die vogel is zijn talisman.
Na een gesprek over angsten, maak je met je klas een eigen talisman en geef je er beschermende krachten aan.