Overslaan en naar de inhoud gaan
Aanmelden
Home

Hoofdnavigatie

  • Home
  • Activiteiten
  • Cultuurpartners
  • Scholen
  • Ondersteuning
    • dynamoOPWEG
    • dynamoPROJECT
    • Kunstkuur
  • Acties
    • Cultureel bewustzijn
    • Beste Boekenjuf/meester
    • Poëziesterren basisonderwijs
    • Poëziesterren secundair onderwijs
    • Netwerk Lezen op School
    • Inspiratiedag
    • Cultuurdagen
    • Dag van de Cultuureducatie
    • Cultuur en onderwijs
    • Erfgoedweek
  • Inspiratie
Zoeken
Sluit zoekvenster
Sluit zoekvenster

Kruimelpad

  1. Home
  2. Erfgoededucatie, multiperspectiviteit en waarden. Angst voor het onbekende?

Erfgoededucatie, multiperspectiviteit en waarden. Angst voor het onbekende?

CANON Cultuurcel ging in gesprek met Paul Janssenwillen (Universiteit Antwerpen) over cultuur, angst en onderwijs.

Angst voor het varken van Bokrijk

Studenten van een lerarenopleiding bezochten tijdens een stageproject het openluchtmuseum Bokrijk met een gemengd kleuterklasje uit het Antwerpse. In het varkenshok reageerden de kinderen met afschuw op de biggen die zij zagen. Gelovige moslims beschouwen varkens immers als onrein. Ondanks alle voorbereidingen van de studenten om de route vanuit diverse invalshoeken te benaderen, kwamen de kleuters niet tot bedaren. Velen van hen hadden wellicht nog nooit een varken gezien en de angst sloeg bij hen toe wanneer ze deze vreemde dieren voor het eerst zagen.

Ook bij andere erfgoedinstellingen die met soortgelijke voorvallen werden geconfronteerd, rees de vraag hoe hier in de toekomst mee om te gaan. Els Vinckx (PXL Hasselt) had mij horen spreken over multiperspectiviteit en vroeg me om mee mijn schouders te zetten onder een project dat een antwoord hierop wou bieden. We wilden ons echter niet beperken door enkel te focussen op dit ene specifieke voorval of alleen maar op etnisch-culturele diversiteit en door het benadrukken van de verschillen. We zouden uitgaan van de vraag 'wat verbindt ons?' en ons bijgevolg richten op multiperspectiviteit. Dat project noemden we ‘Meerstemmig erfgoed, Multiperspectiviteit in erfgoededucatie’. Het liep vanaf februari 2016, en ik was projectcoach.

 De meeste zeden, gewoonten, gedragingen en religies ontstonden eeuwen geleden in een historische context die fundamenteel anders was dan de huidige. Sommige gemeenschappen blijven echter nog steeds hardnekkig vasthouden aan de leefregels en gebruiken van toen. Zij denken nog steeds vanuit oorspronkelijke, ongewijzigde perspectieven. Een multiperspectieve invalshoek houdt een kritische houding in om zaken vanuit verschillende standpunten te bekijken.

‘We moeten aantonen dat er niet één waarheid bestaat, maar dat 'dé waarheid' uit vele interpretaties van waarheden is opgebouwd’

Zelf mogen we nooit pretenderen 'de enige waarheid' te verkondigen. We moeten aantonen dat er niet één waarheid bestaat, maar dat 'dé waarheid' uit vele interpretaties van waarheden is opgebouwd. We moeten ijveren om het heersende ongenuanceerde perspectief te doorbreken

Bewust van waarden

Kunst wordt volgens de cultuurtheorie van Barend van Heusden opgevat als zelfreflectie door verbeelding. Als je iets 'kunst' noemt doe je dus geen uitspraak over schoonheid of lelijkheid. Daarin zit wel een verschil met geschiedenis. Geschiedenis is een vak waar waardebewustzijn juist erg belangrijk is, net zoals bij godsdienst of zedenleer.

Wanneer we historisch denken tot de essentie herleiden komt men tot drie basiscomponenten: realiteitsbewustzijn (feit en fictie), tijdsbewustzijn (continuïteit en verandering) maar ook waardebewustzijn (goed en slecht). Een leraar geschiedenis kan er zich niet toe beperken het verleden louter begrijpelijk te maken en te duiden. Dan zou je bijvoorbeeld een figuur als Hitler de facto goed kunnen praten door hem gewoon te plaatsen in een tijdscontext. In de huidige discussie over Belgisch Congo mag ook niet zomaar worden gezegd: 'In die tijd was dat normaal en beschouwde men zwarten gewoon als negers en objecten'. Het vak geschiedenis is dus zeker niet waardevrij.

Cultureel bewustzijn & expressie en historisch bewustzijn

Betekenisgeving staat in cultureel en historisch bewustzijn centraal. Dat zien we in de nieuwe eindtermen rond historisch bewustzijn ook terugkomen. Het historisch bewustzijn geeft betekenis aan het verleden.
Wat in de nieuwe eindtermen geschiedenis sterker naar voren komt dan vroeger is dat geschiedenis constructie is. Het gaat dus over betekenis geven aan het verleden.

‘Het verleden is wat er is gebeurd, maar het verhaal van het verleden verandert continu door verschillende interpretaties’

Deze visie op geschiedenis doorprikt het beeld dat nog steeds leeft bij sommige mensen en culturen, namelijk dat geschiedenis 'één verhaal' is. Het verleden is wat er is gebeurd, maar het verhaal van het verleden verandert continu door verschillende interpretaties en het wordt telkens vanuit verschillende perspectieven opgebouwd. Dat wil niet zeggen dat elk perspectief evenveel waarde heeft. Dat moet afgewogen worden met verschillende bronnen en door in confrontatie te gaan met afwijkende meningen. De nadruk in de nieuwe eindtermen ligt op fenomenen die gedurende een lange periode een tijdperk hebben gekenmerkt; de Franse historicus Fernand Braudel noemt dit de longue durée.

Het blijft mensenwerk…

Aan de Universiteit Antwerpen werk ik rond het thema 'controversiële onderwerpen in de klas' met studenten uit verschillende vakdidactieken. Opvallend is dat studenten vakdidactiek wiskunde bijvoorbeeld meestal geen aanknopingspunt vinden. Dan zeg ik: 'Statistiek biedt toch heel wat mogelijkheden, bijvoorbeeld hoe cijfers gemanipuleerd worden'. We proberen bij de studenten een mentale knop om te draaien, door ze hun vak anders te laten bekijken. Maar of ze dit later zelf daadwerkelijk gaan doen, hangt natuurlijk af van hun persoonlijke ingesteldheid. Ik geloof ook niet dat zoiets op te leggen valt, maar door insteken aan te reiken, kunnen ze op de duur zeggen: 'Dat is interessant, de leerlingen vinden dat ook interessant, als ik het nu eens anders verpak'. 
Lesgeven bestaat eruit de leerstof zodanig aan te bieden, met sprekende voorbeelden te verrijken zodat ze voor de doelgroep bevattelijk wordt.
Aan de universiteit zal de hervorming van de lerarenopleiding leiden tot een educatieve master. Leraars geschiedenis hebben de lesbevoegdheid voor geschiedenis en cultuurwetenschappen. Maar aan cultuurwetenschappen werd tot nog toe minder aandacht besteed omdat er aan de Universiteit Antwerpen een afzonderlijke didactiek cultuurwetenschappen bestaat binnen de lerarenopleiding gedrags- en cultuurwetenschappen. In de toekomst willen we beide echt integreren in één vakdidactiek. We willen daarbij bijvoorbeeld vanuit iets actueels vertrekken en vervolgens naar het verleden kijken. Op die manier staan heden en verleden niet los van elkaar en dat werkt bevruchtend. Zo kan er bijvoorbeeld de focus gericht worden op een bepaald gebouw om dan ook na te denken over de culturele betekenis ervan. Betekenis geven, de relevantie van je onderwerp aantonen, is belangrijk. Wil het onderwijsvak geschiedenis betekenisvol blijven, mag het zich niet beperken tot 'omdat de leraar het interessant vindt'.

De Heritage Education Multperspectivity Matrix: Cultuur in de Spiegel meets geschiedenis

In de lerarenopleiding moedig ik studenten aan om activerende werkvormen te gebruiken. Geschiedenis is een moeilijk vak voor jongeren, want het is voor hen niet evident om zich in te leven in het verleden. Het is het enige vak dat zich met iets bezighoudt wat niet meer bestaat.

‘Dramatische werkvormen helpen leerlingen om na te denken en zich in te beelden hoe iets geweest kan zijn’

Dramatische werkvormen helpen leerlingen om na te denken en zich in te beelden hoe iets geweest kan zijn. Hetzelfde geldt voor films, als bijvoorbeeld The Gladiator. We mogen ons daarbij niet blindstaren op welke details er allemaal niet strikt historisch in orde zijn. De nieuwe eindtermen bestuderen de geschiedenis met bronnen, maar reflecteren ook over die bronnen. Zo zegt bijvoorbeeld The Gladiator meer over de periode waarin hij gemaakt werd, dan over de periode waar hij naar verwijst.  Dat opent niet alleen mogelijkheden voor erfgoededucatie, maar ook om cultuurrijker geschiedenisonderwijs aan te bieden.
 
Bij het onderzoeksproject Meerstemmig erfgoed met een aantal Limburgse musea, het secundair onderwijs en de lerarenopleiding, hebben we tussen de belangrijkste historische redeneerwijzen en de culturele basisvaardigheden die Barend Van Heusden formuleerde, en  die verder werden uitgewerkt in het onderzoek Cultuur in de Spiegel (CiS), heel duidelijke overeenkomsten kunnen ontdekken. We ontwikkelden een kijkwijzer om tentoonstellingen te screenen op multiperspectiviteit. Voor deze Heritage Education Multperspectivity Matrix (HEM-matrix) konden we historische kaders en CiS op elkaar afstemmen.

In onze matrix hebben we verschillende moeilijkheidsniveaus voorzien bij het werken aan multiperspectiviteit, met de bedoeling alle culturele basiscompetenties op elk niveau aan bod te laten komen. We proberen te vermijden dat in een eerste fase enkel zou worden ingezet op waarneming. Wel kan je bijvoorbeeld beginnen met waarnemen met alle zintuigen, om daarna hetzelfde onderwerp op andere manieren te benaderen, bijvoorbeeld vanuit verschillende genderperspectieven. De culturele basisvaardigheden zijn uiteindelijk ook niet het doel maar een middel om aan historische en culturele vorming te werken.

Ondertussen wordt het onderzoeksproject verdergezet met enkele historische musea in Antwerpen én ook een kunstenmuseum. Het onderzoeksproject is een samenwerkingsverband tussen  de lerarenopleiding beeldende kunsten van de AP-Hogeschool en de lerarenopleidingen geschiedenis en gedrags- en cultuurwetenschappen van de Universiteit Antwerpen en drie Antwerpse musea (Museum aan de Stroom, Red Star Linemuseum en KMSKA). KMSKA wil een soort pop-up tentoonstelling opbouwen die door scholen kan worden bezocht. In de andere twee musea wordt de bestaande opstelling of tentoonstelling geherinterpreteerd vanuit de HEM-matrix vanuit de vraag: 'Hoe zit het hier met multiperspectiviteit?'. Op vraag van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) ontwierpen we trouwens een aangepaste versie van de HEM-matrix. Hierin staat de basisvaardigheid 'verbeelden' centraler dan in de versie voor historische musea.
 
Het blijft moeilijk om multiperspectiviteit op basis van een kortlopend project te evalueren omdat er een attitude bij hoort die tijd nodig heeft. We ontwikkelden voor ons onderzoeksproject Meerstemmig erfgoed een survey om de leeruitkomsten met betrekking tot multiperspectiviteit te meten. In het lopende Antwerpse project hebben we intussen de survey verder verfijnd en hopen we de meting efficiënter te kunnen aanpakken.

Paul Janssenswillen was lerarenopleider en vakdidacticus geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen en de Thomas More Hogeschool in Vorselaar. Momenteel is het inspecteur secundair onderwijs. Zijn onderwijs en onderzoek richten zich op geschiedenis, cultureel erfgoededucatie en pedagogische historiografie. Hij volgde de expertopleiding van CANON Cultuurcel ‘Cultuur in de Spiegel’. In zijn visie zijn historisch bewustzijn en cultureel (zelf)bewustzijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Multiperspectiviteit of meerstemmigheid ziet hij als het uitgangspunt voor perspectiefgericht onderwijs dat vertrekt vanuit belangwekkende levensvragen.

Dien je eigen subsidieproject in
Onderwijsniveau
  • Basisonderwijs (lager en kleuter)
  • Hoger onderwijs
  • Secundair onderwijs
  • Volwassenenonderwijs

Praktijkvoorbeelden

Toon alle praktijkvoorbeelden →
Leerling gaat creatief aan de slag met literatuur

Creatief omspringen met meertaligheid? Breng een schrijver in je klas!

In 2021 lanceerde de Vlaamse Gemeenschapscommissie Kunstenaars in de klas, een oproep om kunstprojecten te stimuleren in het Nederlandstalig secundair onderwijs. Een van de projecten die subsidies ontving, is de samenwerking tussen schrijver Arno Boey, het Atheneum Brussel en internationaal...

Lees meer

Leerkrachten én leerlingen ontdekken hun creativiteit tijdens Kunstkuur

Expertisedeling tussen leerkrachten. Muzisch sterker in de schoenen staan. De leerlingen laten kennismaken met de academie en met het plaatselijke Gemeenschapscentrum De Zeyp. Hun culturele blik verruimen. Hen de kans geven om hun creativiteit te ontdekken én te tonen… Het lijstje doelen waar de...

Lees meer

Het moois dat ontstaat als er ruimte is voor toeval en experiment

‘Vaak kiezen leraren op school nog voor sterk afgebakende muzische opdrachten. Dan is het fijn als zij én hun leerlingen, samen met een dko-docent, kunnen ontdekken wat voor moois er ontstaat als er ruimte is voor toeval en experiment.’ Aan het woord zijn Simon Vermeulen en Goedele Pauwelyn...

Lees meer
Leerlingen zitten in de klas en houden boomwhackers vast waarmee ze musiceren.

Leerstof herhalen, verdiepen en verwerken via beeld, dans en woord? Deze Kunstkuur toont hoe het kan

Tijdens muzische vorming dansen ze hoofdletters of zingen ze het verloop van de Eerste Wereldoorlog in een marslied. De krantenartikels die de leerlingen in de taalles schreven? Die gieten ze in een mediageniek journaal. Zo wekken Anke Vrinssen van Kunstacademie Dilsen-Stokkem en leraren Els Coox en...

Lees meer
Leerlingen en leerkrachten beluisteren podcasts

Podcastproject 'Sounds Like C' leert luisteren naar erfgoed

De eeuwenoude ruïnes van de Gentse Sint-Baafsabdij inspireerden de leerlingen van het naburige Sint-Lievenscollege tot een serie podcasts die je bewuster leren omgaan met geluid én stilte. Wij gingen op bezoek en verwerkten onze impressies tot - je raadt het al - een podcast!

Lees meer

Nieuws in de kijker

logo Poëziesterren secundair

Poëziesterren voor secundair onderwijs

De Poëziesterren geven poëzie een prominente plaats in het secundair onderwijs.

arrow leftpoëzie
Lees meer
Meisje houdt verfborstels voor gezicht vast

Kunstkuur: nieuwe aanvraagronde schooljaar 2023-24

Van 1 december 2022 tot 15 februari 2023 kan je je aanvraag indienen.

arrow leftKunstkuur
Lees meer
Leerling steekt boeken in de lucht

Netwerk Lezen op School. Doe je mee?

Op zoek naar lesmateriaal en boekentips rond leesmotivatie en leesbevordering in de basisschool? Dan is het Netwerk...

Lees meer
Inspiratiedag 2022

9/2 - Online infosessie Cultuurkuur voor organisaties

Hoe kan je als cultuurorganisatie Cultuurkuur inzetten om je scholenaanbod bekend te maken? In deze infosessie kom je te...

Lees meer
cover Seneca Kunst van het geven

WIN het boek 'De kunst van het geven'

Vincent Hunink verzamelde belangrijke delen uit Seneca's De Beneficiis over gunsten en het geven.. Maak kans op 1 van 3...

Lees meer
Bekijk alles van nieuws

Nieuwsbrief

Schrijf meteen in en ontvang talrijke tips en inspiratie over meer en beter cultuuronderwijs op school, activiteiten, subsidies en deadlines, praktijkvoorbeelden en onze evenementen. Je mag de nieuwsbrief twee keer per maand in je mailbox verwachten.

 
 

Door in te schrijven stem je in met de privacyverklaring.

Voetmenu

Voor scholen

  • Activiteiten voor jouw klas
  • Cultuurpartners ontdekken
  • Jouw schoolpagina
  • Gratis vervoer met De Lijn
  • Financiële steun voor jouw project
  • Samenwerking school en academie
  • Acties en evenementen
  • Inspiratie
  • Reviews van leerkrachten

Voor cultuurpartners

  • Zo start je op Cultuurkuur
  • Organisatiepagina maken
  • Activiteit toevoegen
  • Culturele bestemming worden
  • Scholen in de buurt zoeken

Over Cultuurkuur

  • Over het platform
  • Kalender
  • Veelgestelde vragen
  • Schrijf je in op de nieuwsbrief

Contacteer ons

  • mailContactformulier
  • phone02 553 96 63
  • Facebook Volg ons op Facebook (opent in een nieuw tabblad)

Vlaamse overheid

Departement onderwijs & vorming

Koning Albert II-laan 15

1210 Brussel

Cultuurkuur.be is een initiatief van CANON Cultuurcel i.s.m. publiq (opent in een nieuw tabblad)

© 2022 Cultuurkuur

  • Contact
Cultuurkuur

Cultuurkuur.be is een officiële website van de Vlaamse overheid

uitgegeven door Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (opent in een nieuw tabblad)
Vlaanderen is cultuur en onderwijs