Grenzen opzoeken (en overschrijden) met Cultuur in de Spiegel
Twee scholen op een zucht van elkaar, gescheiden door een landsgrens. Twee leerlingen van hetzelfde jaar met een heel andere culturele achtergrond. Grenzen en verschillen zijn overal. Daarom bouwde de GO! Futurascholen Campus Menen er een Cultuur-in-de-spiegel-project rond. Samen met een Franse partnerschool en met de hulp van Cera en creatieve partner De Figuranten.
Ze staan er op dit toonmoment. Als klas en als individu. Geconcentreerd en samen. Onder de theaterspots brengen 19 eerstejaars van de GO! Futurascholen uit Menen hun creatie. Het is de voorlopige apotheose van een driejarig traject dat de cultuurtheorie van Cultuur in de Spiegel (CiS) in de school introduceerde.
Iets cultureels toevoegen aan de dissectie van het konijn
Het begon allemaal eerder klein en voorzichtig, vertelt leraar Caroline Roose. Eerst lieten ze de collega’s kennis maken met CiS. ‘We prikkelden hen en de leerlingen door lege kaders op te hangen in de gangen van de school. Een week later waren die gevuld met tekeningen, foto’s van dansvoorstellingen, affiches … Nog een week later kwamen die terug in de lessen van collega’s. We hadden hen immers gevraagd om iets cultureels aan hun gewone les toe te voegen. Niet eenvoudig als de dissectie van een konijn op het programma staat, maar het is wel gelukt. Ook omdat we er samen over nadachten.’
Intussen werden er achter de schermen ook contacten gelegd met een Franse partnerschool om voor de eerstejaars een gezamenlijk cultuurproject rond ‘Grenzen’ op te zetten. ‘Er is de fysieke landsgrens, maar ook op school ervaar je grenzen. Wat weten we van kansarme leerlingen, van leerlingen met een migratieachtergrond? We kennen elkaar niet altijd even goed. Die grenzen wilden we allemaal overschrijden’, zegt Roose.
Tentakels naar vele vakken
Een schooljaar lang duurde het aftasten en afspraken maken. Zo konden de twee klassen in september effectief met een briefschrijfactie in de lessen Frans en Nederlands van start gaan. De 1A-klas uit Menen en de internationale klas van het College Lili Rosenberg uit Halluin (Frankrijk) die ook Nederlandse les krijgt, ontmoetten elkaar nadien in levende lijve pal op de grens in Menen.
Voor het vak geschiedenis trokken de twee klassen samen naar het archeologisch park Asnapio in Villeneuve d’Ascq waar het verleden van de regio tot leven komt. Caroline: ‘We zijn ook samen naar het LaM – Musée d’Art Moderne - in Lille geweest, waar de leerlingen kennismaakten met moderne kunst. En als kers op de taart planden we een theaterweek bij De Figuranten waarbij ze een week lang samen aan een voorstelling zouden werken.’
Hedendaagse dans en acrobatie
De Figuranten is een organisatie uit Menen die vooral rond theater werkt. Hein Mortier is er directeur: ‘We zoeken altijd complexiteit op. Hier zie je dus geen vooraf ingestudeerde danspassen. Alles ontstaat organisch vanuit de leerling.’
‘Eigenlijk zouden alle leraren dit moeten zien. Ze zouden versteld staan van wat we met deze klas hebben bereikt’
De school werkte al eerder met hen in de OKAN-klassen. Met een organisatie uit je eigen stad in zee gaan, heeft zeker voordelen, vindt Caroline. ‘Zo kunnen leerlingen ook na schooltijd naar het open atelier van De Figuranten komen. Dat die versmelting effectief gebeurt, zien we na de OKAN-projecten. Een project als dit werkt dus drempelverlagend voor onze jongeren. Ook organisatorisch is het gemakkelijker als je te voet kan komen.’
Gesmaakte light-versie
Maar toen dook het Coronavirus op. Het stuurde de apotheose van het project danig in de war. De Franse school kon niet meer komen en uiteindelijk wordt beslist om de theaterweek alleen voor de Vlaamse klas te laten plaatsvinden. Een light-versie dus, maar wat voor een.
Een hele week verkenden de 19 leerlingen hun eigen en elkaars grenzen via acrobatie en moderne dans. Zaken die ook weer sterk verschillen van gewone lesinhouden. Het vergde discipline, communicatie, openheid. En al gaat het toonmoment noodgedwongen niet voor de ouders door, maar en petit comité, ze geven het beste van zichzelf.
Wat cultuur gedaan krijgt
Vanzelfsprekend was het parcours zeker niet, zelfs zonder het beestje dat COVID-19 heet. Zo botste Caroline meermaals op de bureaucratie in het strikte Franse onderwijssysteem. ‘Het is ook niet zo gemakkelijk om alle collega’s van het nut van cultuur te overtuigen’, zegt ze. ‘En soms zijn leerlingen gewoon pubers met een zeer korte aandachtsspanne, die moeite hebben om te zwijgen, te luisteren of elkaar gewoon nog maar aan te kijken.’
‘Maar nu begrijpen we elkaar wel beter. We weten meer van elkaar, kennen elkaars dromen en meningen. Het was superleuk,’ glunderen de leerlingen. ‘Ik ben trots op hen als ik zie welke evolutie ze hebben doorgemaakt, als ik hoor hoe ze in een week tijd naar elkaar toegroeiden en verdraagzamer werden’, zegt Caroline. ‘Eigenlijk zouden alle leraren dit moeten zien. Ze zouden versteld staan van wat we met deze klas hebben bereikt.’ Dat krijgt cultuur dus gedaan.
En hier stopt het niet. ‘Het is de bedoeling dat we vanaf volgend jaar in nog meer vakken samenwerken met de Franse partnerschool’, blikt Caroline vooruit. ‘Zo kennen zij een Dag van de Levensbeschouwing. Dat kan een aanknopingspunt zijn. Er zijn ook plannen om de leraren geschiedenis eens uit te wisselen.’ En ook in de eigen school gaat het proces verder. ‘Stilaan moet ook daar cultuur tentakels krijgen naar zoveel mogelijk vakken.’
Cera
Cera is in dit verhaal de aanstoker en ondersteuner, financieel en inhoudelijk. Dat laatste gebeurt met de hulp van een expert die als projectbegeleider optreedt. Het ultieme doel? De cultuurtheorie van Cultuur in de Spiegel bij de leraren introduceren zodat ze het cultureel bewustzijn van leerlingen kunnen versterken.
Tips van Caroline en Hein
- Goede dramadocenten zijn de beste succesvoorspeller.
- Zet in op goede communicatie tussen de verschillende partijen.
- Durf als onderwijs je eigen schoolse structuur los laten en vertrouwen te geven aan je creatieve partners.
- Breng cultuur zo breed mogelijk in de school binnen, zie het in een groter geheel. Betrek iedereen erbij als dat mogelijk is.
- Zorg voor een veilig toonmoment met ouders en leraren. Mik dus niet op een groots kunstenfestival. Dan voelt de regisseur druk en vervalt die sneller in vastgelegde sjablonen. Ook een professioneel gezelschap kan in een week geen topproductie maken.
- Een professionele werkruimte met theatervloeren, spots, gordijnen ... tilt de groep naar een hoger niveau. In een turnzaal gaat dat moeilijker.
Versterk cultureel bewustzijn in de klas.
Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek hoe.
Culturele vaardigheden
waarnemen
- Beweeg je samen op een theatervloer, dan staat je waarneming op superscherp. Je moet elkaar heel nauwgezet waarnemen en rekening met elkaar houden. Zo was er een oefening waarbij iemand iets zegt en daar moeten de anderen dan non-verbaal op reageren. Het houdt ook in dat je toelaat dat iemand 100 procent de ogen op je richt om je waar te nemen. Je moet je daar erg kwetsbaar voor opstellen. Ook de meisjes met hoofddoeken die een jongen niet gemakkelijk in het gezicht zullen aankijken.
verbeelden
- In het LaM werkten de leerlingen rond art brut. Ze zagen voorbeelden, kregen er uitleg over en hadden ook de kans om zelf iets op papier te zetten. Zo beeldden bepaalde schilderijen angst uit. De leerlingen mochten vervolgens hun eigen gevoelens bij het schilderij, bij de uitstap, bij de ontmoeting met de Fransen tekenen en schetsen.
- De regisseur gaf hen instructies en een abstracte opdracht als ‘Drie hoog en drie laag’. In kleine groepjes maakten de leerlingen die instructie concreet en goten ze die in een scène.
conceptualiseren
- Neem een patroon van vier bewegingen en maak daar een frase van naar 12. Dat is een typisch concept uit de moderne dans dat de leerlingen leerden kennen. Ze maakten ook kennis met het theaterjargon: wandel door de ruimte, denk aan je stemvolume, kies positie...
analyseren
- Er komt veel reflectie en (zelf)analyse bij zo’n intens proces kijken. Hoe komt het dat je toch praat als wij stilte vragen? Hoe komt het dat een beweging niet lukt? Hoe maak je een beweging groter, kleiner? Als ik zo draai, kom ik dan goed uit? Hoe moet ik in het speelveld staan, rekening houdend met het publiek?