Jan Rijkers | Taalcompetentie centraal
Jan Rijkers is voorzitter van de Vlaams-Nederlandse Taalraad, het adviesorgaan dat voor de Taalunie invulling geeft aan de visie op het onderwijs van Nederlands in Vlaanderen en Nederland: ‘We moeten werken aan het hele, brede taalgebied binnen Nederlands.’ Hoe dan? Een actieplan met aandacht voor effectief taalbeleid geeft richting.
‘Enthousiaste juffen of meesters helpen om leerlingen aan het lezen te krijgen en te houden. Ik wil dan ook uitdrukkelijk de Beste Boekenjuf en de andere genomineerden feliciteren met hun inspanningen. Maar daarmee zijn we er nog niet: er is wel meer nodig dan alleen aandacht voor leesmotivatie. Onderzoek laat duidelijk zien dat leesmotivatie alleen niet automatisch leidt tot leesbegrip. Lees de inspiratiegids Les in lezen er maar op na. Daarin komt de rol van leesmotivatie doorheen het groeiproces naar leesvaardigheid en de verhouding tot andere componenten van effectief leesonderwijs aan bod. Internationale onderzoeken als PISA en PIRLS, en recent ook de Vlaamse toetsen, tonen aan dat extra aandacht voor leesbegrip in deze tijd extra nodig is.’
‘Naast leesmotivatie en leesbegrip moeten we werken aan het hele, brede taalgebied binnen Nederlands. Daarom roept de Taalraad op tot aandacht voor taalcompetentie. Taalcompetentie omvat alle kennis, vaardigheden en attitudes op het gebied van taal, samen en geïntegreerd, om daarmee de taal optimaal te kunnen gebruiken, in alle situaties waarin je taal nodig hebt. Om kennis van de wereld te verwerven, om gesprekken te kunnen voeren, om informatie uit teksten te kunnen halen, om te genieten van literatuur, om jezelf te ontwikkelen.’
Elk aspect van taal telt
‘Ook bij de andere taaldomeinen bestaan grote zorgen over het niveau van onze leerlingen. We merken dat zowel voor schrijven, luisteren als spreken aandacht en actie nodig is. Daarom willen we de aandacht verruimen naar taalcompetentie. Extra belangstelling voor taalcompetentie zorgt ook voor meer samenhang. De leerlingen leren op deze manier alle aspecten van hun taal veel beter te gebruiken in praktische en voor hen doelmatige situaties.’
Taalcompetentie omvat alle kennis, vaardigheden en attitudes op het gebied van taal, samen en geïntegreerd, om daarmee de taal optimaal te kunnen gebruiken, in alle situaties waarin je taal nodig hebt.
‘Gelukkig las ik in de interviews met de genomineerde juffen dat de meesten van hen ook een rol spelen bij het lees- en taalbeleid op hun school. Dat is goed. Dat moet echt op alle scholen ingang krijgen. En liefst snel en intensief, dat hebben onze leerlingen echt nodig.’
Actieplan vanuit de Taalraad
‘We hebben met de Taalraad een aantal acties voorgesteld om leerkrachten en schoolteams te ondersteunen bij de ontwikkeling van taalonderwijs, gericht op taalcompetentie. Acties die inzetten op de taaldidactiek in de opleidingen, die leerkrachten ondersteunen bij hun start in het (taal)onderwijs, en die schoolteams ondersteunen. Alle partijen die samen school maken, moeten zich engageren om in samenwerking die ondersteuning voor de leerkrachten te bieden. De acties worden verder geconcretiseerd in vijftien doelgerichte interventies. Samen vormen ze de randvoorwaarden waarbinnen onderwijs gericht op de ontwikkeling van taalcompetentie kan floreren.
Een van die acties gaat over lees- en taalbeleid. Schoolteams moeten worden geholpen om de verbeteringen in het taal- en leesonderwijs met beleid op te zetten en aan te pakken. Er is nood aan een zorgvuldige invulling van dat taalbeleid.’
Criteria effectief taalbeleid in de maak
‘Daarom formuleert de Taalraad, mede op verzoek van de Vlaamse overheid, criteria voor een effectief taalbeleid. De Taalraad bespreekt ook met de Vlaamse onderwijsinspectie in hoeverre die criteria al opgenomen zijn in het toezichtkader van de onderwijsinspectie en hoe ze daar nog sterker in verankerd kunnen worden. De criteria moeten helder en praktisch worden geformuleerd en gericht zijn op beleid en onderwijspraktijken. Bij de criteria komen ook praktische kijkpunten, een soort kijkwijzer, als bijkomende inspiratie voor leraren en schoolteams voor een sterk taalbeleid. Kris Van den Branden, vicevoorzitter van de Taalraad, schrijft in zijn blog Duurzaam Onderwijs van juni ’24: ‘De leraren moeten zich gesteund voelen door de criteria om samen als team de resultaten van hun leerlingen te bekijken en te interpreteren en te plaatsen in het bredere beleid van de school, om samen hun huidige onderwijs kritisch te bekijken, samen bij te sturen en acties ter verbetering te ontwerpen en uitvoeren, en wat goed is, te behouden en consolideren.’
‘We willen in het najaar van 2024 in overleg met de pedagogische begeleidingsdiensten (PBD’s) het resultaat van dat werk evalueren op praktische bruikbaarheid voor de schoolteams. We streven ernaar dat we in het voorjaar van 2025 samen met de PBD’s aan de scholen kunnen laten zien hoe de kijkwijzer eruitziet, en hoe scholen die kunnen gebruiken. Daarbij zouden de PBD’s dit proces kunnen opvolgen en ondersteunen. De onderwijsinspectie zal bij schoolbezoeken haar aandacht voor de criteria voor effectief taalbeleid waar nodig nog versterken vanuit haar controlerende en stimulerende rol.’
Effectief leesonderwijs
De publicatie Les in lezen. Inspiratiegids voor effectief leesonderwijs in het kleuter-, lager en secundair onderwijs bestaat uit 16 inspiratiefiches.
Samen sterk voor taalcompetentie
Dit actieplan concretiseert de implementatie van de visietekst Iedereen taalcompetent in het onderwijs van de Taalraad (2017). Met het actieplan Samen sterk voor taalcompetentie wil de Taalraad alle betrokkenen bij het taalonderwijs verenigen in één gezamenlijke en gelijkluidende ambitie: het onderwijs Nederlands.
De Beste Boekenjuf/meester van het jaar
De prijs voor de Beste Boekenjuf/Boekenmeester beloont leerkrachten (kleuterschool en basisschool) die een concrete en dagelijkse inzet tonen voor leesbevordering en het werken met kinderboeken in de klas. In het magazine brengen de kandidaten hun verhalen en je vindt er massa's tips en tricks rond lezen en leescompetenties in de klas.
Beste Boekenjuf/meester is een initiatief van CANON Cultuurcel in samenwerking met Iedereen Leest en Vlaamse kinder- en jeugdboekenuitgevers.
Nomineer jouw kandidaat
Wie besmet jou met zijn of haar passie voor (voor)lezen? Wie vult de boekenhoeken op school met een rijk en recent aanbod? En wie wakkert in jouw team het leesvuur aan? Kortom, welke juf of meester heeft op jouw school het grootste hart voor boeken? Ken jij zo iemand? Nomineer je kandidaat via Cultuurkuur.