Kunst en techniek gaan hand in hand in de wondere wereld van automata

De leerlingen van het tweede jaar STEM van de secundaire school HT²O in Turnhout dompelden zich onder in de wondere wereld van de automata. Dat zijn zelfstandig opererende objecten waarin kunst en technologie in elkaar versmelten. Externe partner van dienst was kunstenaar Geert Hautekiet.

STEM-leerkracht Jarne Claessen blikt tevreden terug op het project: ‘Heel veel STEM-doelen kwamen erin aan bod: ontwerpen, uittekenen, bijsturen, creatief zijn, samenwerken … het was mooi om te zien hoe ieder zijn inbreng had.’ Cultuurkuur ging een kijkje nemen tijdens de tentoonstelling.

Hier en daar hapert nog een tandwiel of knapt een elastiekje. Het hoort erbij. Je bedenkt een machine, zoekt oplossingen om ze te laten werken en blijft zoeken tot alle euvels verholpen zijn. Met copy-paste of een simpele zoekterm op Google raak je nergens. De radertjes in de hoofden moeten even hard draaien als die in de automata zelf. We zien nijlpaarden die nodig moeten plassen, lama’s die ‘s nachts een jasje aantrekken en wandelende koeien: bewegende verhalen in een houten kist. We zien vooral ook glunderende gezichten: het project staat er!

‘Heel veel STEM-doelen kwamen in het project aan bod: ontwerpen, uittekenen, bijsturen, creatief zijn, samenwerken… het was mooi om te zien hoe ieder zijn inbreng had.’

Leerkracht Jarne Claessen

Techniek + creativiteit = automaton

In de eerste van vijf sessies zette Geert Hautekiet de leerlingen aan het werk met ijzerdraad. Ze maakten bewegende poppetjes, die samenkwamen in één grote automaton. ‘Je kunt dat evengoed met papier, maar leerlingen van die leeftijd denken dan al gauw dat ze zomaar wat aan het knutselen zijn en dat vinden ze snel saai. IJzerdraad is toch al wat anders. Sommige leerlingen maakten meteen ontzettend straffe dingen. Andere vonden het lastig wanneer het niet van de eerste keer lukte. Maar een automaton maken is nu eenmaal zoeken: lukt het niet zoals gepland, dan zoek je een andere oplossing.’

Precies dat aspect trok directeur Jan Roels aan in de automata van Hautekiet. ‘Ik zag zijn werk op Zomer van Antwerpen. Het leek me écht iets voor onze school: techniek gecombineerd met creativiteit en experiment, ideaal!’ De kiem voor het dynamoPROJECT werd gelegd.

Geert Hautekiet en leerlingen werken aan automata

Uiteenlopende ideeën

Om de creativiteit op gang te brengen, liet Geert Hautekiet de leerlingen in groepjes van drie of vier een limerick schrijven. Op basis daarvan zouden ze hun automaton ontwerpen. Jan Roels: ‘Dankzij de limerick liepen de ideeën vanzelf uiteen en ontstonden er ook heel verschillende resultaten.’

Yinse, Jasmien en Dylan vertellen gniffelend dat de leerkrachten hun eerste limerick afkeurden wegens niet erg gepast voor een publiek. ‘Toen kwamen we op het idee van de koeien’, grijnst Yinse. ‘Ze gaan, laat ons zeggen, op familietrip. In onze machine laten we ze dus wandelen.’ De leerlingen draaien voorzichtig aan de hendel om het te tonen. Yinse: ‘Ik vond het bouwen zelf het leukst. Soms was het frustrerend als het niet werkte, maar dat hoort erbij. Het was vooral ook interessant om allerlei nieuwe dingen te leren van een professionele persoon. We konden hem bovendien vragen stellen over hoe hij zijn automata maakt: dat was heel erg cool. Hij bracht ook enkele eigen werken mee naar de school, die we mochten uitproberen. Ik had zoiets nooit eerder gezien.’

Ook de STEM-leerkrachten zijn tevreden met de uitkomst van het project. Ze vonden het prettig om samen met hun leerlingen op ontdekking te gaan. Meestal zijn het de leerlingen die probleemoplossend moeten leren denken, nu gingen de leerkrachten dezelfde uitdaging aan. Vanzelf stimuleerde het project zo ook de onderlinge samenwerking.

Tips van STEM-leerkrachten Aron, Jarne, Chris en Dirk

Betrek er iemand bij die stappen durft te zetten. Wij hadden het geluk dat Geert Hautekiet ons helemaal heeft meegetrokken in het automata-verhaal. Een goede externe partner zoals hij denkt met de school mee: 'Hoe kunnen we dit hier het best aanpakken?'
Omarm de creativiteit. Vertrekken vanuit een limerick: daar zouden wij zelf nooit aan denken. Het grote voordeel hiervan was dat de leerlingen elkaar niet konden kopiëren.
Betrek ook collega’s van andere vakken. Gaandeweg hebben we beseft dat we een volgende keer gerust collega’s van andere vakken bij het project kunnen betrekken. Zo’n onderdeel als de limerick kan bijvoorbeeld best passen binnen het vak Nederlands.
Durf je als leerkracht zoekend op te stellen. Wij hebben ook veel bijgeleerd van dit project. Wij zijn STEM-leerkrachten, geen automatabouwers, dus evenmin als de leerlingen hadden wij alle oplossingen zomaar bij de hand. Eigenlijk was het heel fijn om zo samen met elkaar en de leerlingen probleemoplossend te zoeken en te denken.

Tips van kunstenaar Geert Hautekiet

Duik erin. Wanneer je een externe partner in je school binnenhaalt, leer je de dingen sowieso anders te bekijken dan enkel door de bril van het reguliere onderwijs. En dat werkt. Vergelijk het met gastcolleges wanneer je voortstudeert: ze doorbreken het gewone ritme, zijn anders, en dus blijven ze bij.

Nog een keer!

Slotsom: alle betrokkenen zijn enthousiast. Toch zijn er enkele dingen die ze in de toekomst anders zouden doen. ‘Ook daar leer je van’, besluit Jan Roels. Ze zijn het erover eens dat de groep erg groot was, en dat je met een kleiner aantal leerlingen wellicht meer in de diepte kan werken, met meer aandacht voor elk. Geert Hautekiet: ‘Een volgende keer zou ik liever met een beperktere groep werken, en dan alles geconcentreerd in één volledige week. Zo sluit je je echt op met je project en kun je er helemaal induiken.’

Leerling Jorran besluit: ‘Ik vond het tof om de automaton te maken. Je kon er helemaal je zin mee doen. Ons groepje heeft heel wat problemen gehad voor de machine werkte, maar uiteindelijk kwam het goed. Dus heb ik op het laatst nog wat kleine ideetjes kunnen toevoegen, zoals het kunstgras en de waslijn, waaraan ons nijlpaard zijn broek te drogen hangt.’

Wil jij ook samenwerken met een creatieve partner in jouw klas? Dat kan!

De dynamoPROJECT-subsidie neemt voor jou de financiële drempels weg. Je krijgt tot 2000 euro voor jouw artistiek project op school. Lees de voorwaarden van een dynamoPROJECT.
Ontdek de kunstenaars en cultuureducatieve organisaties op Cultuurkuur. Of kies je eigen partner in je schoolbuurt.
Op zoek naar inspirerende voorbeelden van andere scholen? Doorzoek onze praktijkvoorbeelden op onderwijsniveau of discipline.

Culturele vaardigheden en dragers

Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.

Culturele vaardigheden

waarnemen

Geert Hautekiet brengt enkele van zijn automata mee naar school. De leerlingen mogen ze bekijken en uitproberen hoe ze werken.

verbeelden

De leerlingen verzinnen een limerick.
De leerlingen bedenken hoe ze de limerick kunnen omzetten in een automaton: ze tekenen een eerste plan.
De leerlingen maken een maquette in karton.

conceptualiseren

De leerlingen bestuderen hoe een limerick is opgebouwd, hoe het rijmschema eruitziet.
De leerlingen onderzoeken het concept automaton in detail (welk onderdeel doet wat, wat heb je allemaal nodig om een bepaalde beweging teweeg te brengen).

analyseren

Een groepje heeft een tandwiel nodig. Ze gaan op zoek op internet en printen het in 3D. Ze beseffen dat het kant-en-klare tandwiel niet geschikt is voor hun machine, analyseren waarom het niet past, en slaan aan het rekenen om een tandwiel van de juiste grootte te kunnen ontwerpen en printen.
De leerlingen steken hun automaton in elkaar: wat werkt, wat werkt niet, hoe kunnen ze het oplossen? Eén groepje gebruikt wieltjes die met elkaar zijn verbonden met touwtjes. De wieltjes draaien niet: ze beseffen dat ze niet strak genoeg zitten. In een volgende poging vervangen ze de touwtjes door elastiekje, maar die knappen dan weer te snel. Uiteindelijk vinden ze touwtjes die precies goed zitten: hun figuurtje beweegt!

Dragers

lichaam

De leerlingen steken zelf de handen uit de mouwen om de automata in elkaar te boksen.

voorwerpen

De leerlingen bedenken, ontwerpen en maken de onderdelen van hun automaton zelf. Ze gaan aan de slag met karton, hout, elastiek, touw, lijm, boren, 3D-printers, lasercutters… Uiteindelijk komen al die zelfgemaakte voorwerpen samen in hun automaton.

taal

De leerlingen schrijven een limerick; ze bespreken de verschillende stappen in het proces, ze bespreken problemen, zoeken samen oplossen. Heldere taal is daarbij van groot belang.