Leerlingen kapen de bib met geluidenparcours Audiotopia
Wat is geluid? Waar vind je het? Wat doet het met een ruimte? En hoe kun jij die ruimte met geluid naar je hand zetten? Lien Van Steendam, leerkracht muziek aan de Stedelijke Academie voor Podiumkunsten in Aalst, trok met haar leerlingen Muzikale en Culturele Vorming op onderzoek uit. Ze nam daarvoor geluidskunstenares Sterre Devresse van Aifoon onder de arm.
De acht leerlingen zijn druk bezig met geluiden jagen in de bib, waarmee de academie een gebouw deelt. Stemgeluiden mogen niet, voorts kan alles. Ritselende blaadjes, tikkende vingers op een klavier, de deuren van de lift … Ze nemen een geluid op en kiezen een plek om het te verstoppen. Welk effect willen ze creëren? Moet iedereen het kunnen horen? Of enkel die ene persoon die zit te lezen op net deze stoel? Uiteindelijk staat zo een geluidslandschap dat de sfeer van de bib manipuleert.
‘Ik heb ritselende blaadjes opgenomen en mijn opnameapparaatje met de speaker in een plant verstopt’, vertelt Lucas (13). Zijn geluid klinkt zacht, dus hij twijfelt of het op punt staat. Misschien een andere plek? Het volume opdrijven?
‘Al in het eerste gesprek voedde Aifoon mijn insteek met eigen expertise. Onze ideeën matchten onmiddellijk'
Ideeën voeden
Het project ontstond uit een samenloop van omstandigheden. Leerkracht Lien Van Steendam merkte hoe de bib klassieke muziek afspeelde om late bezoekers te ‘verjagen’. Het rijmde niet met haar taak als muziekdocent: ‘Ik wil jongeren net aanmoedigen om naar klassiek te luisteren.’
Een tijd terug volgde Lien een intensieve zomerworkshop bij Aifoon, de Gentse kunstorganisatie die haar volk wil leren luisteren. ‘Er ging een wereld open. Daar wou ik dolgraag in mijn lessen mee aan de slag.’ 1 + 1 werd algauw 2. Waarom Aifoon niet inschakelen voor een dynamoPROJECT rond geluid in de bib?
Lien sprak in de Aalsterse bib af met artistiek leider Stijn Van Dickel. ‘Meteen voedde hij mijn insteek met zijn eigen expertise. Aifoon was heel erg bezig met audiohacking en het onbewust creëren van een nieuwe akoestische omgeving. Onze ideeën matchten onmiddellijk.’
Tips van leerkracht Lien
- Vertrek vanuit een bestaande nood in je school of academie en kies een idee dat dicht aansluit bij je groep. Ik ben vertrokken vanuit de probleemstelling dat de bib klassieke muziek gebruikte als afschrikmiddel, terwijl ik mijn leerlingen er net warm voor wil maken. Samen met Aifoon hebben we van daaruit het idee laten groeien.
- Zoek het niet te ver. Kijk of je geen geschikte partners kent, in de buurt van je locatie weet zitten, of collega’s hebt die goede ervaringen hebben met een specifieke partner. Vind je er zo geen, snuister dan eens op cultuurkuur.be.
- Stap naar een mogelijke partner toe en spring. Durf de partner vrijheid te geven: die zal je vanuit de eigen expertise en ervaring prima begeleiden en je project mee vormen.
- Laat los. Je mag gerust van je eigen oorspronkelijke idee afstappen door het door de partner te laten voeden. Zo wordt het resultaat vast beter dan wanneer je per se wil vasthouden aan wat je helemaal in het begin zelf had bedacht.
- Breng je omgeving op de hoogte. Zeker als je in de openbare ruimte werkt, zoals wij. Wees daar ook niet bang voor. Meestal vinden mensen het erg leuk om jongeren met iets nieuws bezig te zien en te zien experimenteren.
- Durf flexibel te zijn en flexibiliteit te vragen. Ik zie deze groep normaal één uur per week, wat erg weinig is voor zo’n project. We hebben de plannen met verscheidene groepen besproken en deze wilde het engagement het liefst aangaan. Gedurende het project komen ze twee lesuren na elkaar in plaats van eentje. Zo voelden de leerlingen én de ouders zich ook voldoende bevraagd en betrokken.
Anders leren luisteren
Sterre De Vresse kwam vanuit Aifoon voor zeven sessies van twee uur naar de academie. De leerlingen kregen allerhande technieken aangereikt om geluidsopnames te maken. ‘Maar vooral wou ik ze goed en anders leren luisteren en nadenken over geluid. Ze bespelen allemaal een instrument, dus ik heb ze geregeld uitgedaagd om dat anders te gebruiken dan gewoonlijk: hoe krijg je er geluid uit zonder erop te spelen? Welke kleur zou je dit geluid toekennen, en waarom? Welke vorm vind je dat erbij past? Of omgekeerd: welk geluid past bij een paarse lijn met twee pieken erin?' Uiteindelijk maakten de leerlingen zo een grafische partituur, en dus hun hoogsteigen geluidscompositie.
‘Het leukste vond ik de geluidenwandeling’, vertelt Lucas. Om de beurt liepen de leerlingen geblinddoekt door de bib, geleid door een klasgenoot. ‘We hadden een hoofdtelefoon op en staken een microfoon voor ons uit, zodat we alle omgevingsgeluiden precies hoorden zoals in de opname. Doordat we niks zagen, maar wel hoorden, vielen ons andere dingen op.’
'Ik wou de leerlingen vooral goed en anders leren luisteren en nadenken over geluid'
Meerwaarde
Dat het project meerwaarde heeft voor alle betrokkenen, daar twijfelt niemand aan. De leerlingen vinden het prettig om eens wat ‘anders dan anders’ te doen, te mogen experimenteren en op ongewone manieren uitgedaagd te worden.
Sterre: ‘Op een dag liet ik ze luisteren zonder een specifieke opname af te spelen: 'Dit is het geluid. Het begint nu!' zei ik. 'Wat horen jullie?' Ze beweerden dat ze niks hoorden, tot het ze opviel dat dat niet klopte: ze hoorden een voorbijganger stappen, hun pen krassen over papier, een telefoon in de verte …’
‘Er komen veel lagen samen in dit project’, vindt Lien. Zo ziet ze zowel voor de individuele leerlingen als voor de klasgroep als geheel grote bijkomende voordelen. ‘Deze klas is in sneltempo een echte groep geworden. Sterre gaf hun veel vertrouwen en liet hen op een informele manier samenwerken. Dat lukte zo goed en spontaan dat we er eigenlijk weinig in moesten tussenkomen.’
Ook vandaag zien we de leerlingen met hun recorders door de bib sluipen. ‘Heerlijk toch?’ vraagt Lien. ‘Ik zie hoe eerder stille leerlingen helemaal in het project opgaan en een stevige plek verwerven in de groep. En bij veel jongeren is heel wat fantasie losgekomen. Die kreeg hier alle vrijheid en heeft die ook genomen. Dat zijn heel bijzondere extra’s die vanzelf met het project meekomen.’
Wil jij ook samenwerken met een geluidskunstenaar in jouw klas? Dat kan!
- De dynamoPROJECT-subsidie neemt voor jou de financiële drempels weg. Je krijgt tot 2000 euro voor jouw artistiek project op school. Lees de voorwaarden van een dynamoPROJECT.
- Ontdek de kunstenaars en cultuureducatieve organisaties op Cultuurkuur. Of kies je eigen partner in je schoolbuurt.
- Op zoek naar inspirerende voorbeelden van andere scholen? Doorzoek onze praktijkvoorbeelden op onderwijsniveau of discipline.
Culturele vaardigheden en dragers
Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.
Culturele vaardigheden
waarnemen
- In het klaslokaal luisteren de leerlingen naar verscheidene opgenomen geluiden zoals field recordings.
- De leerlingen jagen geluiden in de bib. Wat is er te horen? Welk geluid is interessant? Welke zijn er te vinden en welke kunnen ze zelf produceren?
verbeelden
- De leerlingen krijgen allerlei geluiden te horen: wat horen ze? Welke emotie heeft dit geluid? Welke kleur krijgt het geluid in hun verbeelding? Als het de soundtrack van een film was, was het dan een romantische komedie of een spannende thriller?
- De leerlingen krijgen de opdracht om geluiden in hun leefomgeving te verzamelen. Welke geluiden zijn er in hun huis, hoe klinken ze (kleur, emotie…). Ontstaat er een verhaal wanneer ze ze samenleggen?
conceptualiseren
- De leerlingen tekenen vormen die ze bij allerlei geluiden vinden passen. Nadien brengen ze die geluiden samen in een grafische partituur en ‘spelen’ ze hun geluidscompositie.
- De leerlingen leren de geluiden die ze rondom zich horen te benoemen en conceptualiseren: een geluid wordt een paarse driehoek, een ander een rode stijgende lijn.
- De leerlingen lopen samen door de bib waar ze hun geluiden verstopt hebben. Kunnen ze ze vinden? Wat doet het geluid op deze plek? Ze leggen uit wat het geluid van de anderen teweegbrengt en kijken of dat strookt met de bedoeling.
analyseren
- Wat is een compositie? Uit welke bouwstenen bestaat ze normaal gezien (noten, melodieën…). Hoe kun je die handvatten toepassen op pure klank?
- De leerlingen hebben de grafische partituur van hun klankcompositie klaar. Hoe kunnen ze die nog vervolledigen met termen en tekens uit de muziek, opdat ze ze later beter samen ten gehore kunnen brengen?
Dragers
lichaam
- De leerlingen sluipen fysiek door de bib op zoek naar geluiden.
- De leerlingen ondervinden welke geluiden de bezoekers van de bib voortbrengen door door de ruimte te bewegen.
voorwerpen
- De leerlingen leren om opnameapparatuur, microfoons en effectentoestelletjes te gebruiken. Ze onderzoeken hoe ze met hun instrumenten geluid kunnen produceren zonder ze te bespelen (tikken, kloppen, wrijven…).
taal
- De leerlingen gebruiken taal om uit te leggen hoe ze geluiden horen en interpreteren, ze leren verwoorden wat geluid kan zijn of wat ze met een bepaald geluid in een bepaalde omgeving teweeg willen brengen.
Grafische tekens
- De leerlingen gebruiken grafische tekens zoals lijnen of geometrische figuren om hun grafische partituur samen te stellen. Omgekeerd krijgen ze een grafisch teken en verzinnen hoe dat teken in die kleur zou kunnen klinken.
- De leerlingen maken een geluidenkaart: op een plattegrond van de bib duiden ze hun geluidenparcours aan.