Onderzoek naar cultureel erfgoed & onderwijs | De enorme groeimarge voor erfgoed

Cultuur leren smaken (2016) was het eindrapport van een grootschalig onderzoek naar de cultuurparticipatie en -educatie bij jongeren door het vroegere Steunpunt Cultuur − nu het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie (UGent, Vrije Universiteit Brussel). Hiervoor werden in 67 Vlaamse secundaire scholen niet minder dan 4.029 leerlingen en 877 leraren bevraagd in 2013. Cultuureducatie op school kan op verschillende manieren gebeuren, bijvoorbeeld door het gebruiken van ‘culturele elementen’ in de klas. Daarbij is het medium film de meest populaire vorm. Dit maakt dat, bij de ontwikkeling van nieuw erfgoededucatief aanbod, het zeker te overwegen is om (ook) film als medium in te zetten. 

Erfgoed werd door 71,6 % van de bevraagde leerkrachten nooit gebruikt als cultureel element in de les. Dat is een duidelijk verbeterpunt. Want ook al hebben musea, archieven, erfgoedcellen  … erg veel educatieve materialen ontwikkeld; ze vinden duidelijk geen ingang naar de overgrote groep leerkrachten. De nieuwe deelsite Erfgoedwijs.be van KlasCement.net kan hier mogelijks soelaas bieden.

In 2013 haalde de overgrote meerderheid van de leerkrachten informatie over cultuureducatie via het tijdschrift Klasse (91,5 %), de eigen directie (66,2 %) of cultuur-, gemeenschaps- en kunstencentra (59,2 %). Er is dus een enorme groeimarge voor meer specifieke erfgoedbronnen of -kanalen. Slechts 14,3 % van de leerkrachten gaf aan informatie in te winnen via een archief, beeldbank of documentatiecentrum, 27,1 % ging daarvoor te rade bij een erfgoedinstelling, 48 % bij een museum. Ook bronnen als UiTinVlaanderen en CANON Cultuurcel kunnen nog heel wat winst boeken. Zeker als we weten dat 41,5 % van de leerkrachten aangaf dat ze te weinig informatie krijgen over cultuureducatie.

Cultuurbeleving op school

Het onderzoek keek ook naar de cultuurparticipatie van de leerlingen. Niet minder dan 92 % van de leerlingen kon een culturele activiteit bezoeken met de school. Onder de activiteiten die werden aangeboden zijn er ook musea over techniek, geschiedenis of wetenschappen (50,7 %). 47,6 % van de leerlingen gaf aan een stadsbezoek met rondleiding te hebben gekregen, 23,2 % had een kunstmuseum bezocht en 20,9 % had een project rond kunst en cultuur op school gehad.

Het aanbod van culturele activiteiten is uitermate belangrijk in de houding van leerlingen tegenover cultuur; dat blijkt duidelijk uit de cijfers. Wanneer leerlingen werden gevraagd naar hun beoordeling van een kunstmuseum zien we eerder negatieve resultaten. 59,3 % vond het saai en meer dan de helft van de leerlingen gaf aan dat ze het bezoek niet ontspannend vonden. 40,7 % gaf ook aan er te weinig van te kennen. De cijfers worden iets positiever wanneer de leerlingen worden gevraagd naar hun laatste museumbezoek. Zo gaf 55 % aan dat ze het eerder leerrijk vonden. 29 % van hen bleef aangeven dat ze er zelf nooit naartoe zouden gaan. Cultuurparticipatie via de school kan dus een grote invloed hebben op de perceptie en beleving van kinderen en jongeren. Een duidelijker argument om hierop in te zetten is niet te vinden.

Sociale kloof

Een rode draad in de resultaten is de blijvende sociale kloof in cultuureducatie en -participatie. Zo goed als alle cijfers zijn positiever voor leerlingen uit het aso (2^e en 3^e graad) en de A-stroom (1^e graad) dan voor leerlingen uit de B-stroom of het tso en bso. Dit is een aandachtspunt voor zowel de onderwijs- als erfgoedsector: cultuur moet namelijk toegankelijk zijn voor iedereen.

De besproken resultaten dateren, zoals gezegd, uit 2013. Dat maakt dat een vervolgstudie uitermate interessant zou zijn. Om bijvoorbeeld te zien hoe onderwijs en de erfgoedsector naar elkaar toe groeien – of niet. Door initiatieven als Erfgoedwijs.be, Buurten met erfgoed, de Dag van de Cultuureducatie in het teken van cultureel erfgoed en de komende Erfgoeddag 2022 kunnen hopelijk positieve effecten in dit verband verwacht worden.

En dus … Moet de erfgoedsector dan maar passief wachten op nieuw cijfermateriaal om aan de slag te gaan met het onderwijs? Zeker niet! Waarom niet zelf leerkrachten en leerlingen van scholen in de buurt bevragen? Na het bezoek kan aan de leerlingen digitaal een aantal vragen over hun beleving worden voorgelegd. Bijvoorbeeld door aan de uitgang een QR-code te scannen die hen naar een vragenlijst leidt. Wat vonden ze van het bezoek? Wat vonden ze echt saai? Waar willen ze meer over weten? Wat kan er beter? Want weten begint toch nog steeds met meten.