Identiteit, in woord en beeld
De leerlingen van de laatste graad van GO! instituut voor buitengewoon secundair onderwijs Woudlucht denken na over hun wie ze zijn aan de hand van een artistiek ontdekkingsproces. Illustrator en schrijver Sandrine Lambert van Artforum werkt tijdens vijf sessies samen met de leerlingen rond hun (culturele) identiteit, in woord en beeld. De resultaten krijgen een permanente plaats in de school.
Het GO! instituut voor buitengewoon secundair onderwijs Woudlucht bevindt zich op een prachtige campus vlakbij Leuven. De leerlingen van deze school hebben specifieke onderwijsbehoeften en veel verschillende nationaliteiten.
‘Met een kunstproject wilden we leerlingen uit de laatste graad de kans geven na te denken over hun identiteit, hun eigenheid, binnen de klas, de school en ruimer', vertelt Helena, leerkracht levensbeschouwelijke vakken. 'Via dit project konden we hen op een veilige manier stimuleren na te denken over wie ze zijn. We vertrokken vanuit het ‘ik’ om zo over te gaan naar ‘wij’ (de groep) om het tenslotte over onze plaats in de samenleving en de wereld te hebben.’
'Iedereen kan kunstenaar zijn.'
Uitdaging
Artforum is een kunsteducatieve organisatie die kinderen en jongeren in contact brengt met kunst. Tijdens vijf verschillende sessies werkte auteur en illustrator Sandrine Lambert met de leerlingen. Sandrine: ‘Ik vertrek vanuit de dingen waar ik echt actief mee bezig ben als kunstenaar. Samen met de school stelden we een planning op - die ik gaandeweg kon aanpassen.’
Ook Helena zag al snel dat de samenwerking vlot ging verlopen: ‘De leerlingen voelden zich vereerd dat ze mochten deelnemen aan het project. Doordat Sandrine telkens verschillende mogelijkheden aanbood, zowel qua materiaalkeuze als creatieve technieken, vond iedereen al snel zijn draai. Zo tekenden de leerlingen zich als een dier waarmee ze zicht identificeerden, maakten ze een vrije woordcollage, hielden ze een persoonlijk schetsboek bij en werkten ze met letterstempels …’
‘Tieners hebben een grote behoefte om zich te onderscheiden en uit te drukken. Ze leerden verschillende beeldende technieken en kregen impulsen om tot eenvoudige tekstjes te komen’
Proces
‘Wat Sandrine goed kan is loslaten’, vertelt Helena. ‘Ze heeft geen rigide verwachtingen, maar gaat mee in wat er gebeurt. Ze reikt veel verschillende technieken aan, en staat open voor leuke ideeën. Ik vond het heel leerrijk hoe ze iedereen z’n eigen ding laat doen, ongedwongen en veilig. De ene gaat met tekst aan de slag, de andere kan urenlang werken aan iets visueels. Iedereen kan kunstenaar zijn. De ene is meteen gek op de drukpers, de andere houdt het liever bij knippen of stempelen. Het proces is altijd belangrijker dan het eindresultaat.’
‘Deze keer gingen we voor een beeldend traject, maar we hebben plannen om de komende jaren ook andere muzische disciplines aan bod te laten komen.’
Tips van Helena
- Durf aan de slag te gaan met een externe partner. Zelfs leerlingen die gehecht zijn aan routine en voorspelbaarheid gaan goed om met die ‘nieuwe’ factor - vaak vinden ze het zelfs een eer dat iemand speciaal voor hun project naar de school komt.
- Baken niet alles af. Het is verleidelijk om veel controle te willen houden, maar het loont om leerlingen veel ruimte te geven. Stuur niet meteen bij zodra iets een klein beetje anders verloopt dan gepland. Wie weet komt er iets heel moois uit.
- Differentieer. Niet iedereen moet op hetzelfde moment aan hetzelfde onderdeel van het project werken.
Culturele vaardigheden en dragers
Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.
Culturele vaardigheden
waarnemen
- De leerlingen kregen de vraag om een dier te kiezen waarin ze zich herkenden en dat weer te geven. Sommigen van hen wilden die weergave heel exact verzorgen. Ze mochten online zoeken naar afbeeldingen van het dier - bijvoorbeeld een haas - en konden aan de hand van de zoekresultaten een foto kiezen om zorgvuldig over te tekenen.
verbeelden
- Bij een specifieke opdracht kregen de leerlingen de vraag om willekeurige lijnen te tekenen op een blad, zonder iets te willen afbeelden. Pas daarna mochten ze in de wirwar van lijnen proberen iets te herkennen: een gezicht, een dier, een object … Aan de hand van hun verbeelding zochten ze tussen de lijnen iets herkenbaars en legden ze daar de nadruk op door de door hen gekozen figuur in te kleuren.
conceptualiseren
- De leerlingen kregen de opdracht om een dier te kiezen waarin ze zich herkenden. Dit moedigt hen aan om enerzijds na te denken over welke eigenschappen hen typeren en anderzijds die eigenschappen te projecteren op een specifiek dier.
analyseren
- Eens iedereen zijn of haar dier ‘tot leven had gewekt’, mochten alle dieren hun plaats innemen in een landschap dat op een groot schoolbord was getekend. Op deze manier komen er bepaalde patronen naar voren. Is er een link tussen dieren die vliegen en dieren die liever onder de grond vertoeven? Zegt dat iets over jou? Welke dieren leven in groep en welke zijn eenzaten? Welke zien we elke dag en welke zijn heel exotisch en zeldzaam? De persoonlijkheden binnen de groep kregen zo een heel andere dimensie.
Dragers
lichaam
- Zo goed als alle tieners doorstaan veel lichamelijke veranderingen en zijn dus hoe dan ook bezig met hoe hun lichaam groeit en hoe het eruitziet. Zijn ze groot of klein, dik of dun, hebben ze mooi haar, lijken ze op de anderen of net niet … Het lichamelijke is verbonden met het zelfbeeld, maar maakt er natuurlijk maar een deel van uit.
voorwerpen
- Sandrine gaf iedere leerling een persoonlijk schetsboek. Dat mochten ze aan iedereen tonen of helemaal voor zichzelf houden. Sandrine bracht enkele van haar eigen schetsboeken mee om de mogelijkheden te tonen: je kan erin schrijven, tekenen, schetsen, uitgeknipte figuren kleven … Door je eigen naam in het schetsboek te zien en er regelmatig eens door te bladeren, wordt je werk tastbaar.
taal
- Niet alle leerlingen voelen zich even sterk in taal. Ze barsten niet per se van het zelfvertrouwen als het aankomt op taalbeheersing en toveren met taal. Maar aan de hand van een vrije woordcollage konden sommige jongeren toch een poëtisch en talig werkje maken.
Grafische tekens
- Sandrine voorzag ook letterstempels, waarmee de leerlingen de brug konden slagen tussen het talige en het grafische. Een letter betekent iets, maar kon ook gewoon mooi zijn qua vorm. Aan de hand van stempels kan je spelen met herhaling, overlapping …