Als ooit
Een tentoonstelling maken, hoe doe je dat? Wat toon je, wat maak je, en hoe begin je daar dan weer aan? De leerlingen van het derde leerjaar van Mater Dei in Leuven gingen de uitdaging aan. Tijdens het stadsfestival Utopia vierde Leuven de 500ste verjaardag van de publicatie van het gelijknamige boek van Thomas More. Artforum verzamelde in het kader hiervan kinderen en jongeren. Samen gingen ze op zoek naar alternatieven voor een betere wereld en werkten ze aan een artistiek antwoord op de samenleving vandaag. Ze schreven, tekenden, knutselden, praatten, dachten, overlegden, werkten samen en debatteerden met grote mensen. ‘Ze hebben dingen geleerd die je op een gewone dag op de schoolbanken niet kunt leren’, zegt juf Conny Feyaerts.
In het najaar van 2016 vierde heel Leuven de 500ste verjaardag van het kleine, maar visionaire boekje Utopia van de Engelse humanist Thomas More, waarvan het eerste exemplaar in 1516 in Leuven van de drukpersen kwam. Ook Artforum, een kunsteducatieve organisatie voor jongeren, gooide zich op het jubileum. Negen kunstenaars gingen elk aan de slag met een groep kinderen uit een school of buurtwerking in de stad. Het derde leerjaar van Conny maakte kennis met jeugdauteur Siska Goeminne. Ze legden samen een traject af, waarvan de vruchten getoond werden op de afsluitende tentoonstelling Als ooit in OPEK.
Unieke kans
‘Ik heb niet geaarzeld toen me dit project werd voorgesteld’, zegt juf Conny. ‘Het leek me een unieke kans voor de kinderen om met een schrijfster samen te werken en zo het lezen in de klas te stimuleren. Wij hebben heel veel anderstalige leerlingen op onze school, dus ook voor hen leek het me een prima extra prikkel.’ Conny had Siska Goeminne al eerder aan het werk gezien in een auteurslezing en zag de samenwerking onmiddellijk zitten. ‘Ik wist al dat ze prachtig kon vertellen en heel goed en bevattelijk met kinderen kon omgaan – iets wat tijdens het project nog maar eens is gebleken. Het was een heel fijne samenwerking.’
Schrijvers in de dop
De eerste klasactiviteit vond plaats in september. ‘Toen zijn we in Museum M naar een try-out van een lezing rond haar nieuwste boek gegaan: Jij tussen vele anderen. Dat boek werd meteen het uitgangspunt voor ons project.’ Na die door de leerlingen erg gesmaakte start volgden nog drie workshops onder begeleiding van de auteur, twee op school, een laatste bij Artforum in OPEK.
‘Bij het eerste bezoek aan de klas heeft Siska allerlei dingen verteld over haar beroep en heeft ze ook weer een van haar boeken voorgelezen. De kinderen mochten allerlei vragen stellen.’ De auteur vertelde bijvoorbeeld dat ze overal waar ze gaat of staat een klein schrijfboekje bij zich heeft. Bedenkt, hoort of ziet ze iets leuks, dan schrijft ze het meteen op. De schrijfboekjes vormen de basis voor haar verhalen. ‘Daarna heeft ze alle kinderen hun eigen schrijfboekje gegeven. Ze mochten aan de blaadjes voelen, er eens aan ruiken, er ergens hun naam in schrijven. Daarna mochten ze een titel bedenken en die in zilverkleurige stift op de kaft schrijven.’ De leerlingen waren trots als pauwen. Ze werden echte schrijvers …
Gedurende heel het project mochten de leerlingen in de boekjes schrijven en tekenen. Schroom was niet nodig, legde de auteur uit, want de boekjes waren helemaal privé. Op de tentoonstelling zouden ze wel getoond worden, maar ze bleven dichtgebonden. ‘Dat stelde hen gerust’, legt juf Conny uit. Sommige leerlingen waren onmiddellijk vertrokken, anderen moesten eerst over wat drempels heen, maar uiteindelijk hebben ze stuk voor stuk met nooit gezien enthousiasme hun boekjes vol geschreven. ‘Het was ook mooi om te zien hoe de leerlingen elkaar hielpen. We hadden in het eerste semester drie anderstalige nieuwkomers die het Nederlands nog niet erg machtig waren. Hun klasgenoten hielpen hen te verwoorden wat ze wilden noteren. Maar omgekeerd merkte ik dat de nieuwkomertjes ook tips gaven aan de anderen.’
Hoofd vol giraffen en olifanten
De betrokkenheid en hulpvaardigheid bleven heel het project lang doorzinderen. Tijdens een volgende workshop vertelde Siska Goeminne een verhaal over een te groot hoofd (uit haar boek Het hoofd van Marieke). En hoe je soms het gevoel kunt hebben dat jouw hoofd te klein is voor alle gedachten en zorgen die erin zitten. Een perfecte aanleiding om het te hebben over emoties. Op kleine strookjes papier mochten de leerlingen opschrijven wat er allemaal in hun eigen hoofden zat. Een olifant! Een giraf! Maar ook plezier en verdriet kregen een plekje. De kinderen tekenden hun eigen – te grote – hoofd, kleefden hun strookjes erin en lamineerden de tekening. Alweer een reeks kunstwerkjes voor de tentoonstelling.
Tijdens een derde workshop tekenden de leerlingen silhouetten op doorzichtig plastic. Daarin schreven ze allerlei op wat ze wensten, hoopten of wilden. ‘En ook die vondsten liepen erg uiteen. Van een zwembad in de klas tot veel ruimte in de stad om fijn en veilig te kunnen spelen.’ Het project sloot af met de tentoonstelling, inclusief debat met enkele volwassen politici. ‘Ik had het nooit gedacht, maar uiteindelijk hebben er toch drie vrijwilligers uit mijn klas aan het debat deelgenomen’, vertelt Conny. ‘En ze hebben het er uitstekend vanaf gebracht.’
Onvergetelijk
Conny is vol lof over het project. ‘Zoiets had ik in mijn eentje nooit kunnen realiseren’, zegt ze. ‘De inbreng van Siska, Artforum en natuurlijk de financiële steun van Dynamo3 zijn ongelooflijk waardevol gebleken. Mijn leerlingen hebben dingen geleerd die op een gewone dag op de schoolbanken nooit zouden kunnen leren. Ik ben ervan overtuigd dat ze deze ervaring nooit zullen vergeten.’ Ook nadien waren de effecten in de klas duidelijk merkbaar. ‘Ze houden nu veel meer van lezen en schrijven. Ik hoor geregeld van leerlingen dat ze later schrijver willen worden - zelfs van kinderen van wie je zoiets vooraf nooit verwacht zou hebben.’
Tips van juf Conny
- Ga ervoor en maak er voldoende tijd voor. Zo’n creatief project is onbetaalbaar en laat onvergetelijke indrukken na op de leerlingen. Leerkrachten zijn vaak bang dat een project hun leerplan in de weg zal staan, maar zo’n omvattend project doe je niet eventjes tussendoor. Je moet het de tijd en aandacht geven die het nodig heeft. Misschien leren de kinderen op zulke momenten net iets andere dingen dan je agenda voorschrijft, maar wat mij betreft is het dat allemaal dik en dubbel waard geweest.
- Betrek je collega’s. Dit project kwam vanuit Artforum en was in onze school dus alleen voor mijn klas bedoeld. Dat vond ik een beetje jammer, dus heb ik mijn collega van het andere derde leerjaar er zoveel mogelijk bij betrokken. Haar klas is mee geweest naar de auteurslezing in museum M en ze heeft haar leerlingen eenzelfde schrijfboekje gegeven. Hoewel die klas dus niet officieel deelnam aan het project, heeft ze er ook vruchten van geplukt en is de schrijf- en leeskriebel ook daar op de leerlingen overgeslagen.
- Overleg voor en tijdens het project voldoende met alle betrokken partners. Zo weet iedereen wat de mogelijkheden en verwachtingen zijn en leer je elkaar beter kennen.
- Sta open voor nieuwe impulsen, ideeën en advies. Zo steek je er zelf veel van op. Ik geef al lang les, maar ik leer nog elke dag bij. Uit alles wat Siska Goeminne met mijn leerlingen heeft gedaan, heb ik inspiratie opgedaan voor komende schooljaren.