De kunst van stralend falen: Kunstkuur vol improvisatie

In het GO! Busleyden Atheneum Campus Caputsteen (Mechelen) staat ervaringsgericht leren centraal. Om theater een verdiende plaats te geven in het lesaanbod, startte de middelbare school de Kunstkuur ‘Improvisatietheater – Kunst van het stralend falen’. Leerlingen van de tweede graad kunnen kiezen voor een wekelijks seminarie. De school werkt hiervoor samen met docenten van het Stedelijk Conservatorium Mechelen.

Campus Caputsteen gaat uit van methodeonderwijs. Het doorbreken van hokjesdenken is typisch voor de Freinet- werking van de school. De jongeren kunnen twee keer per jaar een vakoverschrijdend seminarie kiezen dat ze twee lesuren per week volgen. Die gaan bijvoorbeeld over financiële geletterdheid, communicatie en humane wetenschappen.

‘Meerdere leerlingen van de tweede graad gaven aan dat ze theater misten in de lessen’, zegt Flora Caes, leerkracht Nederlands. ‘Improvisatietheater is helemaal nieuw voor ons. Omdat we er geen ervaring mee hadden, schakelden we de expertise in van het Conservatorium Mechelen.’

Tijd om rustig op te bouwen

Voor Flora en haar collega-leerkracht Engels (Mélanie Merckx) is observatie de eerste stap. Ze zien hoe bepaalde technieken werken en beleven het mee met de leerlingen. Heel organisch evolueren ze naar co-teaching. Nadien zullen ze zelf het voortouw nemen. De docenten van het Conservatorium krijgen dan vooral een coachende rol. Na afloop zullen Flora en Mélanie de expertise formeel delen met hun collega’s van Caputsteen.

‘Het is goed dat een Kunstkuur drie jaar duurt’, zegt Sara. ‘We hebben tijd om alles rustig op te bouwen. Omdat de leerkrachten meedoen met de leerlingen creëren we nu al een heel andere dynamiek. In de volgende fases willen we ook andere vakken betrekken in de seminaries van Kunstkuur.’

De weg is belangrijker dan de bestemming

Tijdens improvisatieoefeningen verleggen leerlingen grenzen. Voor jongeren met spreekangst kan dat een wereld van verschil maken. ‘Zo was er een meisje uit Syrië dat vertelde over de briefjes die ze schreef aan haar vader’, zegt Sara. ‘Ik ben heel dankbaar dat leerlingen zulke persoonlijke verhalen met ons delen. Ze leren echt iets dúrven vertellen. Niet nadenken en vertrouwen op jezelf en de anderen. Veel jongeren zijn goed in improvisatie en amuseren zich. Ik hoop dat ze de weg vinden naar het Conservatorium en op de planken gaan staan.’

‘Bij sommige leerlingen haalt dit seminarie echt het beste naar boven. Zo zijn er jongeren die helemaal opleven en enthousiast meedoen, terwijl ze in andere lessen passief achteraan zitten’

Flora Caes, leerkracht Nederlands

De jongeren leren ook samenwerken. Ze luisteren en spelen op elkaar in. Door gebaren en geluiden te gebruiken communiceren ze over de taalgrenzen heen. Ze worden empathischer en krijgen betere communicatieve skills. ‘Eén van de jongens merkte tijdens de les zelf op hoe snel we emoties anders of verkeerd interpreteren’, zegt Flora. ‘Zo’n dingen nemen ze mee in hun leven.’

‘In ‘De kunst van het stralend falen’ hoeven jongeren niet bezig te zijn met presteren’, vult Sara aan. ‘Falen kan fantastisch zijn. Ook al is het niet altijd even plezant, je kan er ontzettend veel uit leren. De weg is veel belangrijker dan de bestemming.’

Actuele onderwerpen

Sinds 2018 maakt de school deel uit van de Unescoscholen en participeren ze aan internationaliseringstrajecten zoals MUNESCO, European Youth Parliament, eTwinning en Buurklassen. Wereldburgerschap is dan ook de rode draad door alle projecten op de school. Naar aanleiding van de moord op George Floyd was er bijvoorbeeld het project ‘I can’t breathe’. Daarin lag de focus op de trans-Atlantische slavernij, de zwartepietendiscussie, BLM, moderne slavernij en racisme. Er wordt ook gewerkt rond kernenergie, klimaat en erfgoed. De docenten proberen te vertrekken vanuit de leefwereld van de studenten. Ze zien wat er leeft in de maatschappij en gebruiken die thema’s. In de volgende fases van de Kunstkuur willen ze de leerlingen nog meer betrekken bij het kiezen van onderwerpen.

‘Als je iets wil leren, moet je geïntrigeerd zijn’, zegt Sara. ‘Soms vertrekken we in oefeningen vanuit een personage dat de leerlingen niet tof vinden. Hij of zij is bijvoorbeeld racistisch, homofoob of agressief, maar toch moeten ze hun best doen. Niet om het goed te keuren, maar om zich in te leven. Achteraf ontstaan er vaak heel mooie gesprekken. Ik ben regelmatig verbaasd en ontroerd door wat de jongeren delen. Ze worden zich ook veel bewuster van culturele verschillen en gelijkenissen. Het is heel mooi om hen te zien groeien.’

Tips van leerkrachten Flora & Sara

Zorg voor een veilige omgeving. De leerlingen moeten zich goed voelen om zich te kunnen ontplooien.
Laat de leerlingen vrij improviseren. Er is geen goed en fout.
Focus niet op taalfouten. Het spontaan durven spreken staat centraal.
Geef leerkrachten en leerlingen de ruimte om te ontdekken. Wees niet te streng. Het is een groeiproces.
Leerkrachten: doe mee! Stel jezelf open. De kloof met de leerlingen wordt veel kleiner.
Werk stap voor stap. Je hoeft niet alles tegelijk te doen. Bij een Kunstkuur heb je drie jaar tijd om je doelen te bereiken.
Maak plezier, dan hebben jongeren veel meer zin om te leren.
Wees oprecht geïnteresseerd in de leerlingen. Op een bepaald moment laten ze je toe en verandert de relatie.

Culturele vaardigheden en dragers

Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.

Culturele vaardigheden

waarnemen

De leerlingen kijken naar andere leerlingen die iets presenteren.
De leerlingen kijken naar filmpjes van bestaand improvisatietheater.

verbeelden

De leerlingen spelen personages op basis van een emotie die de groep kiest. Eén leerling gaat buiten (of in digitale break-out room). Hij/zij geeft nadien opdrachten aan de anderen en probeert zo de emotie te raden. (‘Wil je op die manier een dansje doen?’, ‘Wil je op die manier afwassen?,…)
Deel 2: dezelfde opdracht maar dan zonder woorden, enkel met gebaren en geluiden.
Improvisatieopdracht: Kies een emotie en speel een leerkracht die een nieuwe klas verwelkomt. De rest van de groep raadt over welke emotie het gaat.
Vraag ‘Welke dingen wil je zeker doen voor je 18 wordt/in je leven’? 🡪 De leerlingen fantaseren.
Oefening Cluedo: de leerlingen spelen het spel, maar ze verbeelden ook de personages en situaties.
Oefening Status: de leerlingen meten zichzelf een hoge of lage status aan en presenteren zich zo voor de groep.

conceptualiseren

De leerlingen bespreken klassikaal wat ze willen doen voor ze 18 worden/in hun leven.
Klasgesprek over de emoties die leerlingen kozen voor improvisatieopdrachten. Waarom waren dat vooral negatieve/positieve emoties?
Spontane debatten op basis van improvisatiespel.
De leerkrachten vragen continu feedback van de leerlingen, zowel over elkaar als over de lessen zelf.

analyseren

De leerlingen koppelen hun improvisatiespel aan de buitenwereld. Waarom speelden ze het zo? Zijn er vooroordelen? Botsen ze op stereotypen?
Klasgesprek over de misinterpretatie van emoties en de beeldvorming over iets of iemand.
Klasgesprekken over racisme, gender en status.

Dragers

lichaam

Non-verbale opdrachten waarbij leerlingen puur visueel iets uitbeelden.
Oefening waarbij andere leerlingen eigenschappen moeten aanmeten aan iemand die zich dan fysiek telkens aanpast. De hele houding verandert.
Oefening Status: op basis van lichaamshouding raden wat iemand uitstraalt.