Geen les over censuur bij Nederlands, wel creatief aan het werk: ‘Kies een onderwerp dat je raakt’
De leerlingen uit de richting 6 wetenschappen-wiskunde van het Sint-Janscollege in Sint-Amandsberg verdiepten zich dankzij het dynamoPROJECT Book Burning in de wereld van de censuur. Begeleid door LARF! kozen ze zelf een onderwerp binnen dat brede thema en bedachten er een artistiek project rond. ‘Zo’n project leert je om anders naar de dingen te kijken.’
Het idee voor Book Burning kwam van LARF!, een Cultuureducatieve organisatie die kinderen en jongeren laat kennismaken met theatermaken. Leerkracht Nederlands Dominique Verhaegen was ogenblikkelijk enthousiast. ‘Ik heb maar een woord nodig als ik zoiets kan doen met een klas!’ Censuur is dan ook een onderwerp waar je veel kanten mee op kunt. Het zet aan tot nadenken, onderzoeken, ja, zelfs tot creëren. Het laat leerlingen vooral ook toe hun eigen ei te leggen. ‘Kies een onderwerp dat je raakt’, was het advies van Tom De Bleye van LARF!. En dat deden ze.
In een eerste bijeenkomst luisterden de leerlingen naar theatermaker en filosoof Pieter De Buysser, die in 2012 een gelijknamige theatermonoloog maakte. Hij had het met hen over kennis en verbrande bibliotheken, maar ook over het internet dat vergeten onmogelijk maakt, en de impact van sociale media die met hun algoritmen evengoed vormen van censuur installeren. De Buyssers betoog was zo overtuigend dat het de leerlingen in één klap in gang zette. ‘Pieter vertelde en liet de leerlingen nadenken’, vertelt Dominique. ‘Om ze daarna zelf aan de slag te krijgen, had ik een aantal dingen voorbereid, maar die heb ik geen van alle nodig gehad. Ze kwamen meteen zelf met ideeën.’
‘Het project is anders dan anders. We zijn het gewend les te krijgen, te studeren en te reproduceren. Hier kregen we meer keuzevrijheid en een zeldzame kans om onze creativiteit de vrije loop te laten’
Cancel culture
In vier groepjes gingen de klasgenoten aan het werk. ‘Wij kozen voor cancel culture’, legt Anouk uit. ‘Er zijn personen die uit de geschiedenis verwijderd worden om dingen die ze gedaan of gezegd hebben, door anderen die het daar niet meer eens zijn.’ Het groepje koos twee schrijvers die op zo’n manier monddood zijn gemaakt. De leerlingen overschilderen een portret van elk van hen. ‘En terwijl we live, in de ik-persoon, hun verhaal vertellen, verwijderen we langzaam de verf van de foto. Zo heffen we zogezegd de censuur op en laten we de persoon weer vrij.’
Het project is anders dan anders, horen we bij de leerlingen. Ze zijn het gewend les te krijgen, te studeren en te reproduceren. Hier hebben ze meer keuzevrijheid en een zeldzame kans om hun creativiteit de vrije loop te laten. ‘In dit project kregen we één centraal thema, maar verder werd er niets opgelegd. We mochten er zelf onze weg in vinden en we werkten veel meer dan gewoonlijk samen met klasgenoten’, zegt Guus. En Senne vult aan: ‘Er zijn zoveel verschillende aspecten aan censuur, dus ook heel veel dingen waar je het over kunt hebben. Dat doet je nadenken: je beseft niet altijd hoeveel er eigenlijk gecensureerd wordt, zelfs in een vrij land als België.’ Guus: ‘Het heeft mijn kijk op de dingen veranderd, juist omdat ik me er nu bewuster van ben.’
Meer dan wetenschappen alleen
Dominique: ‘Ik wou dit project per se doen met een klas uit een wetenschappelijke richting, want in zo’n klas komen creatieve projecten altijd minder aan bod dan in humane richtingen. Ik wou niet dat ze van school gingen met het idee dat er niets anders bestaat dan wetenschappen, en dat dat dan de wereld is. Ze zijn een goede klas, ze werken hard voor hun wetenschappelijke vakken. Maar ik wou ze toch graag nog iets extra’s meegeven.’
Tips van Dominique
- Verlaat de klas. Ik vind het altijd een meerwaarde om met mijn leerlingen de klas uit te gaan, en al zeker met de derde graad. Voor Nederlands is dat niet altijd vanzelfsprekend, maar een dynamoPROJECT biedt een ideale gelegenheid. Op een andere locatie is het gemakkelijker voor ze om buiten de strikte grenzen van hun vakken te denken en vrijer hun mening te geven en te vormen.
- Betrek alles met alles. In de lessen vóór het project hebben we het kort gehad over de betekenis van censuur en heb ik ze naar de documentaire The Cleaners laten kijken, over de mensen die foute filmpjes van Facebook verwijderen. Maar een dynamoPROJECT biedt ook ongelooflijk veel naverwerkingsmogelijkheden: schrijfoefeningen zoals verslagen, leesoefeningen, debatten en andere spreekoefeningen kun je er allemaal bij betrekken.
- Zet je over je drempelvrees. Ik krijg soms van collega’s te horen dat ze met hun ‘moeilijkere’ klassen geen dynamoPROJECT aandurven. Maar met de juiste externe partner en een goede eigen voorbereiding om op terug te vallen, kun je je er met elke klas aan wagen.
- Onderschat je leerlingen niet. Ik had nooit gedacht dat de leerlingen zo onmiddellijk en zo enthousiast aan hun creatief onderzoek zouden beginnen. Maar het ging bijna vanzelf.
Culturele vaardigheden en dragers
Wil je meer inzetten op cultuur in jouw klas? Ontdek de theorie Cultuur in de Spiegel.
Culturele vaardigheden
waarnemen
- De leerlingen luisteren naar een getuigenis over censuur van een jonge vrouw die gevlucht is uit Iran.
- Ze kijken naar de documentaire The Cleaners, over mensen die filmpjes van Facebook verwijderen die niet in overeenstemming zijn met de regels van het bedrijf.
verbeelden
- Na hun onderzoek (het kiezen van een onderwerp en verzamelen van informatie) maken de leerlingen een creatieve vertaalslag. Eén groepje werkt rond genderneutraal taalgebruik. Ze verzinnen twee personages, waarvan er een met een ander gender wil worden aangesproken dan de gesprekspartner aanvankelijk vermoedt. Ze bedenken de personages, diepen hen uit en schrijven een dialoog.
conceptualiseren
- Een groepje leerlingen kiest de onderdrukking van de Oeigoeren als thema. Eén klasgenote had er een documentaire over gezien en vertelde erover aan de anderen. De leerlingen debatteren over het feit dat ze zo weinig over de feiten weten en hoe dat komt. Ze overleggen hoe zij het onderwerp in de schijnwerpers kunnen plaatsen.
analyseren
- Na het zien van documentaires en aanhoren van getuigenissen en lezingen over het onderwerp ‘censuur’ bespreken de leerlingen op welke manieren ze zelf met censuur in aanraking komen, bijvoorbeeld op sociale media.
Dragers
lichaam
- Verscheidene leerlingen kruipen zelf in de huid van de personages die ze gecreëerd hebben en brengen ze tot leven in de vorm van theater.
voorwerpen
- Een groepje maakt een videoproject rond ‘censuur’. Ze gebruiken daarvoor allerhande opnamemateriaal.
taal
- Tijdens het project wordt er voortdurend overlegd en gediscussieerd over de materie.
- Na afloop van het project bij LARF! gaat de klas nog even op het onderwerp door tijdens de lessen Nederlands. Ze schrijven elk een verslag over het project.
Grafische tekens
- Het groepje dat werkt rond cancel culture gebruikt een foto en verf om een metafoor van censuur te creëren: de verf wist iemands beeltenis uit, maar door die persoon en zijn/haar verhaal onder de aandacht te brengen, geven ze hem/haar opnieuw een forum.